Αιτητής:
Δήμος Αθηένου και Καλλινίκειο Δημοτικό Μουσείο Αθηένου
Ενδιαφερόμενες κοινότητες (σχετικοί φορείς και συνεχιστές του στοιχείου):
Ο Δήμος Αθηένου, το Καλλινίκειο Δημοτικό Μουσείο Αθηένου, οι ιδιοκτήτες των τοπικών ταβερνών και των αιθουσών δεξιώσεων, οι οποίοι είναι και οι ειδικοί στην προετοιμασία και στο καλό ψήσιμο του οφτού, καθώς και ο κόσμος της Αθηένου που εξακολουθεί να κάνει το παραδοσιακό οφτό της Κύπρου στο σπίτι του, αποτελούν τους φορείς που σχετίζονται με το προτεινόμενο στοιχείο. Αυτοί οι φορείς είναι και οι κύριοι συνεχιστές του στοιχείου. Το παραδοσιακό οφτό της Κύπρου προσφέρεται σε όλη την Κύπρο, με παραλλαγές στο κρέας, στο ψήσιμο, στη γεύση και στο άρωμα.
Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
Παραδοσιακή Διατροφή και Εθιμικές Πρακτικές
Έτος εγγραφής:
2019
Γεωγραφική κατανομή:
Εκτός από την Αθηαίνου, που υπέβαλε την αίτηση, το παραδοσιακό οφτό της Κύπρου προσφέρεται σε όλη την Κύπρο, με τοπικές παραλλαγές.
Περιγραφή:
Το παραδοσιακό οφτό της Κύπρου είναι το εύγευστο κρέας, που ψήνεται στους παραδοσιακούς κτιστούς φούρνους, σε πήλινα δοχεία ή λαμαρίνες για μεγαλύτερες ποσότητες και προσφέρεται σε οικογενειακά ή φιλικά τραπέζια, ως το κύριο φαγητό. Τα φαγητά που το συνοδεύουν είναι συνήθως οι οφτές πατάτες, το πουργούρι, το γιαούρτι και η σαλάτα. Τα τελευταία 100 χρόνια, σύμφωνα με βιβλιογραφικές πηγές και προφορικές μαρτυρίες, το παραδοσιακό οφτό της Κύπρου είναι και το κυρίως πιάτο για το γλέντι των γάμων. Στους δρόμους και στις αυλές των σπιτιών και των σχολείων έστηναν τραπέζια, όπου οι καλεσμένοι κάθονταν για το φαγητό. Σήμερα το παραδοσιακό οφτό της Κύπρου προσφέρεται κυρίως σε οικογενειακές ταβέρνες και στα γλέντια των γάμων σε αίθουσες δεξιώσεων, καθώς επίσης σε οικογενειακά τραπέζια, μετά από μεγάλες περιόδους νηστείας και σε μεγάλες θρησκευτικές εορτές.
Σύμφωνα με τον Λάμπρου (2014), ο χαρακτηρισμός «κλέφτικο» προήλθε από τις ζωοκλοπές, ένα παλιό έθιμο που τηρούνταν σε όλη την Κύπρο μεταξύ των βοσκών. Πολλές ζωοκλοπές γίνονταν για το κρέας, που ήταν απαραίτητο για τα φαγητά στους γάμους. Οι Αθηενίτες βοσκοί συνεργάζονταν με Τουρκοκύπριους των γύρω χωριών Μελούσια, Αγιά, Κόσιη και Λουρουτζίνα και με Ελληνοκύπριους από τα Λύμπια και τη Λύση. Για το ψήσιμο του οφτού του κλέφτικου, οι ζωοκλέφτες άνοιγαν στην πλαγιά ενός λόφου μια κοιλότητα, άναβαν μέσα φωτιά με ξύλα και τοποθετούσαν πάνω στην αθρακιά κλαδιά τερατσιάς (χαρουπιάς) ή κληματόφυλλα. Πάνω έβαζαν το κρέας ενός κλεμμένου ζώου. Έπειτα, έκλειναν αεροστεγώς την τρύπα της κοιλότητας. Το κρέας ψηνόταν για ώρες. Ήταν ένα μαλακό και νοστιμότατο φαγητό, το οποίο οι ζωοκλέφτες το απολάμβαναν καθισμένοι σε πέτρες, με τη συνοδεία κονιάκ. Τη δεκαετία του 1960 αυτό το έθιμο σταμάτησε, αλλά η ονομασία «οφτό κλέφτικο» παρέμεινε και διατηρείται έως και σήμερα.
Το παραδοσιακό οφτό της Κύπρου στην Αθηένου φτιάχνεται με προβατίσιο κρέας, από ζώο που έχει κλείσει ένα έτος. Χρησιμοποιούνται όλα τα κομμάτια από το σώμα του ζώου, τα οποία αλατίζονται και μπαίνουν σε πήλινα δοχεία, τους «τταβάδες», κατασκευασμένα στον Κόρνο.
Βιβλιογραφία
Λάμπρου, Κ. Γ., 2014, Κεφάλαια από την Ιστορία και την Κοινωνία της Αθηαίνου, ΙΔΕΑ Εκδόσεις – Διαδίκτυο, Αθήνα.
Ανθίας, Τ., 1963, Η ζωντανή Κύπρος: λαογραφικά θέματα, Anthias Publications.
Μπότσαρης, Α., 2013, Αθηαίνου. Αναμνήσεις από το χθες, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.
Επικοινωνία:
Νόνη Παπουή Παπασιάντη
Έφορος Καλλινίκειου Δημοτικού Μουσείου
Τηλέφωνα: 24524002 / 24811370
Φαξ: 24522333
Email: museum@athienou.org.cy