Αιτητές:
Λαογραφικός Όμιλος «ΚΤΗΜΑ» Πάφος
Ενδιαφερόμενες κοινότητες και φορείς:
Κοινοτικά Συμβούλια: Αναρίτα, Νέο Χωρίο, Κρήτου Τέρα, Αμαργέτη, Χολέτρια, Καλλέπεια, Γαλαταριά, Στατός Άγιος Φώτιος, Λετύμπου, Κάθηκας, Τρεμιθούσα, Μηλιού. Φύτη, Μεσόγη, Μέσα Χωριό, Κισσόνεγρα, Τσάδα και Γιόλου
Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες και εορταστικές εκδηλώσεις
Έτος εγγραφής:
2022
Γεωγραφική κατανομή:
Τα έθιμα αυτά αφορούν όλη την ελεύθερη Κύπρο και διατηρούνται σε όλες, σχεδόν, τις κοινότητες της Επαρχίας Πάφου.
Περιγραφή:
Στην περίοδο του δωδεκαημέρου συμπεριλαμβάνονται οι εορτές από την Παραμονή των Χριστουγέννων έως και την ημέρα των Θεοφανείων, οι οποίες είναι πλούσιες σε έθιμα και παραδόσεις. Τα έθιμα αυτά κληροδοτήθηκαν από γενιά σε γενιά και πραγματοποιούνται μέχρι σήμερα σε όλη την ελεύθερη Κύπρο. Πιο συγκεκριμένα:
ΧριστούγενναEmail: info@sic.com.cy
- Διακόσμηση των τοίχων του σπιτιού: Στόλιζαν τους τοίχους του σπιτιού με διάφορα ζυμωτά, σύμβολο της ευλογίας του σπιτιού.
- Ζυμώματα: Οι οικοκυρές ζύμωναν κουλούρια με αλεύρι – σιμιγδάλι, επίσης, ζύμωναν κούμουλα, χριστόψωμα, γεννόπιτες, μελομακάρονα και κουραμπιέδες. Τα ζυμωτά συνδέονταν με τη Γέννηση του Χριστού και έφεραν χαρακτηριστικό σταυρό.
Πρωτοχρονιά
- Κοπή Βασιλόπιτας: Με ένα μαχαίρι τη σταύρωναν τη βασιλόπιτα, την χάραζαν και έπειτα την έκοβαν. Η σειρά κοπής των κομματιών αλλάζει από περιοχή σε περιοχή (κομμάτι του Χριστού, της Παναγίας και έπειτα των μελών της οικογένειας). Ο καλότυχος που έβρισκε το φλουρί το φύλαγε μέσα στο «πουτζίν» του.
- Έθιμο της ελιάς: Κατασκευή στεφανιού από ελιά, καθώς και ρίψη φύλλων ελιάς στο τζάκι με παράκληση να φανερωθεί η τύχη τους.
- Άγιος Βασίλειος: Πίστευαν ότι ο Άγιος θα επισκεφτεί το σπίτι τους για να το ευλογήσει και για αυτό τού ετοίμαζαν τραπέζι, ούτως ώστε να φάει για να ξεκουραστεί από το ταξίδι του. Πρόσφεραν πιάτο με κόλλυβα, βασιλόπιτα, μπουκάλι με κρασί και ένα «πουτζίν».
Το τραπέζι της Πρωτοχρονιάς: Όλη η οικογένεια καθόταν στο πλούσιο γιορτινό τραπέζι, έπειτα από την εκκλησία. Στο πρόγευμα έτρωγαν συκώτι με αυγά, σε περίπτωση αρκετά κρύου καιρού έτρωγαν σούπα τραχανά ή αυγολέμονο. Το μεσημέρι έτρωγαν κουπέπια με το κολοκάσι και το μπούτι του πετεινού. Σε κάποιες περιοχές προτιμούσαν να τρώνε είτε κότα ή γαλοπούλα γεμιστή ή παστά και τσίκλες. Ακόμα, στην Πάφο δεν έλειπε από το τραπέζι το ρέσι. Όλη η οικογένεια έπινε από το κρασί που ευλόγησε ο Άη Βασίλης.
Φώτα: ξεροτήγανα, πουλουστρήνα, αγιασμός των υδάτων την ημέρα των Φώτων στα χωριά
1. Ξεροτήγανα: Διάφορες εκδοχές για την παρασκευή ξεροτήγανων. Π.χ. οι νοικοκυρές έφτιαχναν ξεροτήγανα την Παραμονή των Φώτων για να τα δώσουν σε φτωχούς που δεν μπορούσαν να τα παρασκευάσουν για τη γιορτή, καθώς επίσης σε άρρωστους και σε όσους πενθούσαν.
2. Πουλουστρήνα: Τα Φώτα οι συγγενείς, οι παππούδες και οι νονοί έδιναν στα παιδιά την πουλουστρήνα. Το δώρο αυτό ήταν ανάλογα, είτε χρηματικό, είτε ρούχο. Τα παιδιά χαιρόντουσαν πολύ, χτυπούσαν την πόρτα των δικών τους και έλεγαν ‘’Καλημέρα τζιαι τα Φώτα, τζιαι την πλουμιστήραν πρώτα’’.
3. Αγιασμός υδάτων την ημέρα των Φώτων στα χωριά: Κατά τα Φώτα ήταν απαραίτητη η παρουσία όλων των μελών της κοινότητας στην εκκλησία, όπου γινόταν η αναπαράσταση της Βάπτισης του Χριστού και η τελετή του Μεγάλου Αγιασμού. Ο ιερέας τελούσε τον αγιασμό των υδάτων έξω από τον χώρο του κυρίως ναού, στην κολυμβήθρα. Οι ιερείς κρατούσαν τον σταυρό και κλωνάρια από βασιλικό. μυρτιά κ.α., βύθιζαν τρεις φορές μέσα στο νερό της κολυμβήθρας δεόμενοι για τον αγιασμό του, ψάλλοντας το εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε. Μετά την εκκλησία οι πιστοί γέμιζαν τα δοχεία τους με αγιασμό και ράντιζαν το σπίτι, τον κήπο, τα περιβόλια και διάφορα γεωργικά προϊόντα τους. Επίσης, μετέφεραν το άγιο Φως στο σπίτι τους με το οποίο άναβαν το λυχνάρι τους.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Νεοφύτου, Α,. (2004). Λαϊκή Λατρεία στην παραδοσιακή κοινωνία της Κύπρου - Οι γιορτές του Δωδεκαημέρου. Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, Λευκωσία.
Παπαχαραλάμπους, Γ, Χ,. (1965) Κυπριακά ήθη και έθιμα. Δημοσιεύματα Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, Λευκωσία.
Επικοινωνία:
Χριστάκης Παπανικολάου
Πρόεδρος Δ.Σ Λαογραφικού Ομίλου Κτήμα
ch_papanic@hotmail.com