Αιτητές:
Όμιλος Κοιλανιωτών
Ενδιαφερόμενες κοινότητες (σχετικοί φορείς και συνεχιστές του στοιχείου):
Όμιλος Κοιλανιωτών: Ιδρύθηκε το 1983 , με κύριο σκοπό να συνενώσει όλους τους απόδημους Κοιλανιώτες και να συμβάλει στην ανάπτυξη της Κοινότητας. Σε αγαστή συνεργασία με τις εκάστοτε εκλεγμένες τοπικές αρχές, ο «Όμιλος» διοργανώνει κάθε χρόνο διάφορες εκδηλώσεις με κορυφαία τα «ΑΦΑΜΙΑ» τα οποία αποτελούν την ΠΡΩΤΗ εκδήλωση που έγινε στα κρασοχώρια με θέμα το αμπέλι και τα προϊόντα του. Έχει επίσης πρωτοστατήσει στη δημιουργία δύο θεματικών μουσείων αλλά και στην έκδοση 2 βιβλίων, το «Κοιλάνι το χωριό, η ιστορία και ο κόσμος του» της κας Μαρούλας Γιασεμίδου- Κάτζη και το «Προσκυνητάρι των Ιεροσολύμων» των Μαρούλα Γιασεμίδου- Κάτζη, Πάτερ Μάρκο Φώσκολο και Νάσα Παταπίου. Τέλος, κορυφαίο έργο για το οποίο ο Όμιλος Κοιλανιωτών εργάστηκε σκληρά ώστε να το πετύχει, αποτελεί η μετατροπή του παλιού Δημοτικού Σχολείου του χωριού σε «Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κοιλανίου» με θέμα τον Οίνο.
Κοινοτικό Συμβούλιο Κοιλανίου: οι εκάστοτε εκλεγμένες τοπικές αρχές.
Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
παραδοσιακή διατροφή και εθιμικές πρακτικές
κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες και εορταστικές εκδηλώσεις
Έτος εγγραφής:
2021
Γεωγραφική κατανομή:
Το Κοιλάνι ανήκει στα κρασοχώρια βορειοδυτικά της Λεμεσού. Η τέχνη του κοιλανιώτικου καηκανά είναι γνωστή στο χωριό εδώ και πολλά χρόνια. Η αρχή της χάνεται στα βάθη των αιώνων! Το συγκεκριμένο είδος οικοτεχνίας στο Κοιλάνι οφείλεται, και στην εύκολη πρόσβαση στις πρώτες ύλες κυρίως, το αλεύρι, το λάδι και το έψημα. Σύμφωνα με τον Παυλίδη (2011), ο Καηκανάς είναι «παραδοσιακό κυπριακό γλύκισμα, είδος τηγανίτας». Στη σελίδα του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, αναφέρεται ότι: «Ο καϊγκανάς με έψημα αποτελεί μια από τις ιδιαιτερότητες της περιοχής Μαραθάσας, μαραθεύτικη τηγανίτα της εποχής» (Κυθραιώτου 2013, 11). Ενώ η ίδια συγγραφέας, στην σελίδα του Εικονικού Μουσείου Τροφίμων και διατροφής παραθέτει: « Είδος πλούσιας τηγανίτας που … συναντάται σε διάφορες περιοχές του Τροόδους (Κυθραιώτου 2013, 45)». Σήμερα στο Κοιλάνι ευτυχώς, η τέχνη του καηκανά με την παραδοσιακή του μορφή, δηλαδή να φτιάχνεται στο χέρι και να μεταδίδεται από μητέρα σε κόρη ή από γιαγιά σε εγγονή, υπάρχει σίγουρα!
Περιγραφή:
Ο κοιλανιώτικος Καηκανάς είναι είδος παραδοσιακού εδέσματος από τηγανητή, σιροπιαστή, ζύμη. Είναι σιροπιαστός με το έψημα και στολισμένος στην πιατέλα του πάντα με κιούλι. Το συγκεκριμένο είδος οικοτεχνίας στο Κοιλάνι οφείλεται και στην εύκολη πρόσβαση στις πρώτες ύλες κυρίως, το αλεύρι, το λάδι και το έψημα, αφού οι Κοιλανιώτες καλλιεργούσαν ελιές, αμπέλια και σιτηρά. Ταυτόχρονα, κατά μήκος του Κρυού ποταμού, υπήρχαν 3 Νερόμυλοι, ο ένας εκ των οποίων, εργαζόταν μέχρι και το 1982. Στο Κοιλάνι υπήρχε σημαντική κι αρκετά ανεπτυγμένη βιοτεχνία με νερόμυλους. Συνεπώς, το να αλέσεις σιτάρι ήταν για τους Κοιλανιώτες εύκολο. Σύμφωνα με την Κάτζη, (2005, σ.36), «Ένας άλλος λόγος που έφερνε τους κατοίκους των γύρω χωριών στο Κοιλάνι, ήταν η ανάγκη να αλέσουν το σιτάρια τους στους ξακουστούς νερόμυλους, που διέθετε το χωριό στις όχθες του Κρυού ποταμού από το 18ο αιώνα (ίσως και πιο πριν)». Ο Καηκανάς σίγουρα αποτελεί πρακτική έκφραση γνώσεων και τεχνικών των γυναικών του Κοιλανιού κι αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς του, αφού είναι συνυφασμένος με διάφορα έθιμα του χωριού όπως για παράδειγμα, τα έθιμα της φυθκιάς του αμπελιού. Ο Κοιλανιώτικος καηκανάς συνεχίζει ακόμη και σήμερα, να παρασκευάζεται με τους αναλλοίωτους παραδοσιακούς τρόπους και διαδίδεται στα πλαίσια της καθημερινότητας. Δυστυχώς όμως, οι γνώστες αυτής της εξαιρετικής τεχνικής είναι ηλικιωμένες γυναίκες. Υπάρχουν φυσικά κοπέλες από τη νεότερη γενεά οι οποίες έμαθαν την τέχνη του Καηκανά. Οι πλείστες κοπέλες, είναι βεβαίως είτε παιδιά είτε εγγόνια των γιαγιάδων που γνωρίζουν πολύ καλά την τέχνη αυτή, αλλά κι αυτών ο αριθμός είναι πολύ μικρός.
Στο Κοιλάνι ο Καηκανάς φτιάχνεται ως γλύκισμα κι έχει τα εξής υλικά:
- 5 αυγά
- 6 κουταλιές σούπας αλεύρι χωριάτικο
- 6 κουταλιές σούπας αλεύρι φαρίνα
- 1 φλιτζανάκι του καφέ χλιαρό νερό
- Λίγο αλάτι
- 2 κουταλάκια Baking powder
- Δυόσμη ξερό
Στα πιο παλιά χρόνια, αντί για baking powder χρησιμοποιούσαν προζύμι. Όσον αφορά το σιρόπι με το οποίο θα τον μελώσεις κι είναι προϊόν του αμπελιού, έχει ως εξής:
- 1 ποτήρι έψημα
- 1 ½ ποτήρι νερό
- 1 ποτήρι ζάχαρη
- Κοπανισμένη κανέλα
- Κιούλι
Το σιρόπι φτιάχνεται πριν από τη ζύμη του Καηκανά, ώστε να μπορέσει να κρυάνει.
Αφού προστεθούν όλα τα υλικά σε μια κούπα, αναμιγνύονται καλά κι αφήνεται το μίγμα να «μπει».
Τοποθετείται το λάδι σε μικρό τηγάνι. «Ο καηκανάς εν ιδιότροπος πολλά, αν θέλει ψήνεται, αν μεν θέλει εν ψήνεται!» (κυρία Παναγιώτα, 2020).
«Θέλει προσοχή να μεν κάμει κουαρούθκια που μέσα τζιαι να μείνει ωμός», (κυρία Άννα, 2020).
«Άμαν τον φκάλεις που το σορόππι, στραγγάς τον. Βάλλεις τον μες το πιάτο, βάλλεις του τζιαι λλία φυλλούθκια κιούλλιαϊ για να πρέπει», (κυρία Παναγιώτα, 2020).
«Ύστερις τζιερνάς τον! Εκάμναμε καηκανά στις Σήκωσες. Πούτουν να ΄ρτουν οι μασκούες να έχουμε να τους τζιεράσουμε! Ήνταλως; Έτσι; Αφού εν τζιαι είχαμε τίποτε άλλο. Για πούτουν να έρτουν ξένοι, για οι συμπεθθέροι, εννά μεν τους τζιεράσεις; Ο καηκανάς γίνεται γλήορα!», (κυρία Άννα, 2020).
Επιπλέον, το Κοιλάνι είναι ένα από τα πιο γνωστά κρασοχώρια της Λεμεσού, το σταφύλι του οποίου συγκαταλέγεται στην ονομασία «εκλεκτά». Το αμπέλι είναι για το Κοιλάνι ευλογημένο, αφού η λίστα με τα προϊόντα που παίρνουν από αυτό, είναι μεγάλη. Εξού και το έθιμο με τον καηκανά.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Κάτζη – Γιασεμίδου, Μ., (2005), «Κοιλάνι, το χωριό, η ιστορία και ο κόσμος του», 2005, Κυπροέπεια
Κυθραιώτου, Φ., (2013). «Γαστρονομικός οδηγός Μαραθάσας», Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Λευκωσία.
Παυλίδη (2011), Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ.8, σ.30
Στοΐλη, Μ., (2012), Κλασικές συνταγές βήμα – βήμα, Αθήνα, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη
Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ
Επικοινωνία:
Έλενα Κατσουνωτού
Γραμματέας Ομίλου Κοιλανιωτών
Email: elenakatsounotou72@gmail.com.cy