Αιτητές:
Κοινοτικό Συμβούλιο Μουτουλλά
Σύνδεσμος Αποδήμων και Φίλων Μουτουλλά
Ενδιαφερόμενες κοινότητες:
Κοινότητα Μουτουλλά / Κοινοτικό Συμβούλιο Μουτουλλά, Σύνδεσμος Αποδήμων Μουτουλλά, Τεχνίτες, κάτοικοι και απόδημοι
Ενδιαφερόμενες κοινότητες (σχετικοί φορείς και συνεχιστές του στοιχείου)
Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
παραδοσιακές χειροτεχνίες
Έτος εγγραφής:
2021
Γεωγραφική κατανομή:
Οι βιοτέχνες ξυλογλύπτες που κατασκεύαζαν σκάφες (γούρνες) και σκαφίδκια εργάζονταν συνήθως σε ορεινά χωριά του Τροόδους όπου κι εύρισκαν την πρώτη τους ύλη, δηλαδή τους κατάλληλους κορμούς δέντρων. Οι σκαφάδες, πήγαιναν σε δάση του Τροόδους ή της Πάφου, σε ομάδες για να προμηθευτούν την πρώτη τους ύλη, δηλαδή τους κορμούς δέντρων (κυρίως πεύκων). Έμεναν στο δάσος ή σε κοντινά χωριά του τόπου εργασίας μέχρι και έναν-δύο μήνες. Η ασχολία αυτή αποτέλεσε και την πηγή εισοδήματός τους καθώς κάθε νοικοκυριό ζύμωνε το δικό του ψωμί συνεπώς υπήρχε συνεχής ζήτηση της συγκεκριμένης οικοσκευής. Ιδίως στην περιοχή Πεδουλά-Μουτουλλά είχε αναπτυχθεί η βιοτεχνία αυτή, στην οποία συνεχίζουν μέχρι σήμερα να απασχολούνται μερικοί τεχνίτες.
Σύντομη Περιγραφή:
Η ξύλινη, μακρόστενη μεγάλη σκάφη για ζύμωμα (γούρνα) είναι κατασκευασμένη από κορμό δέντρου ημικυκλικής διατομής που εσωτερικά της έχει σκαλιστεί σχηματίζοντας έντονη κοιλότητα. Χρησιμοποιείται για την επεξεργασίας της ζύμης των ψωμιών ή διάφορών άλλων ειδών αρτοποιίας. Σε παλαιότερες εποχές ήταν απαραίτητη σε κάθε κυπριακό σπίτι, γιατί αποτελούσε ένα από τα βασικά αντικείμενα εξοπλισμού για την οικοκυρά. Η κατασκευή των αντικειμένων αυτών γινόταν από ειδικούς τεχνίτες τους «σκαφάρηδες», οι οποίοι χρησιμοποιούσαν ντόπια σκληρά ξύλα. Με ειδικά εργαλεία λάξευαν εξωτερικά κι εσωτερικά μεγάλο κομμάτι από χοντρό κορμό δέντρου πεύκου και κατασκεύαζαν τη σκάφη που συνήθως είχε μήκος περί τα 80 εκ., πλάτος περί τα 40 εκ. και ύψος 16-18 εκ. Το εσωτερικό της ήταν λείο και το πάχος των τοιχωμάτων της 1-2 εκ. Όταν χρειαζόταν, στις άκρες προσετίθετο εξωτερικά ενίσχυση από μεταλλική λάμα. Υπήρχαν και μικρότερες σκάφες, τα λεγόμενα σκαφίδκια (τα). Το σκαφίδιν είχε μήκος περίπου 60 εκ., πλάτος 28-30 εκ. και ύψος περί τα 13 εκ. Εκτός από το ζύμωμα, οι σκάφες χρησιμοποιούνταν για το πλύσιμο των ρούχων, για το φαγητό των ζώων αλλά και για το λούσιμο. Κάποια από τα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν για τις σκάφες ήταν τα εξής: σκεπάρνι, ξινάρι, κουδούτσι, καταρράκτης, ρουκάνι και ράσπα.
Αναλυτική Περιγραφή:
Η ξύλινη, μακρόστενη μεγάλη σκάφη για ζύμωμα (γούρνα) είναι κατασκευασμένη από κορμό δέντρου ημικυκλικής διατομής που εσωτερικά έχει σκαλιστεί σχηματίζοντας έντονη κοιλότητα. Χρησιμοποιείται για την επεξεργασία της ζύμης των ψωμιών ή άλλων ειδών αρτοποιίας. Σε παλαιότερες εποχές ήταν απαραίτητη σε κάθε κυπριακό σπίτι και αποτελούσε ένα από τα βασικά αντικείμενα εξοπλισμού για τη νοικοκυρά. Η κατασκευή των αντικειμένων αυτών γινόταν από ειδικούς τεχνίτες, τους «σκαφάρηδες», οι οποίοι χρησιμοποιούσαν ντόπια σκληρά ξύλα.
Τρόπος κατασκευής: με ειδικά εργαλεία λαξεύεται εξωτερικά κι εσωτερικά μεγάλο κομμάτι από χοντρό κορμό δέντρου πεύκου και κατασκευάζεται η σκάφη (συνήθως είχε μήκος γύρω στα 80cm, πλάτος γύρω στα 40cm και ύψος 16-18cm). Το εσωτερικό της ήταν λείο και το πάχος των τοιχωμάτων της 1-2cm. Όταν χρειάζεται, στις άκρες προστίθεται εξωτερικά ενίσχυση από μεταλλική λάμα. Υπήρχαν και μικρότερες σκάφες, τα λεγόμενα σκαφίδκια (τα). Το σκαφίδιν είχε μήκος περίπου 60cm, πλάτος 28-30cm και ύψος περί τα 13cm. Εκτός από το ζύμωμα, οι σκάφες χρησιμοποιούνταν για το πλύσιμο των ρούχων, για το φαγητό των ζώων αλλά και για το λούσιμο. Κάποια από τα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν για τις σκάφες ήταν τα εξής: σκεπάρνι, ξινάρι, κουδούτσι, καταρράκτης, ρουκάνι και ράσπα.
Σήμερα οι σκαφάδες εξακολουθούν να εργάζονται σε δικά τους εργαστήρια ή στις αυλές των σπιτιών τους και προσπαθούν να μεταδώσουν την τέχνη τους σε νεαρότερα μέλη της οικογένειάς τους.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Μητρώα του Δημοτικού Σχολείου και του Κοινοτικού Συμβουλίου Μουτουλλά με αναφορές σε ονόματα και επαγγέλματα.
Ιωνά, I. 2001: Παραδοσιακά Επαγγέλματα της Κύπρου, έκδοση Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών ΧΧΧVII, σελ. 355, 347-349, 202, 206, 337-338.
Κουντούρη, Φ. 2018: «Μουτουλλάς, Ρίζες & Βιώματα» τόμος Α, σελ. 483-505 (επάγγελμα «σκαφά»).
Παυλίδη, Α. «Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια» τ.12, σ.223, εκδ. Φιλόκυπρος.
Μητρώο Εταιρείας Σκαφοποιών Μουτουλλά (στα γραφεία του Κοινοτικού Συμβ. Μουτουλλά).
Ηχογραφημένες συνεντεύξεις με σκαφάδες από τον ερευνητή – συγγραφέα Φειδία Κουντούρη.
Eφημερίδα «Φωνή της Κύπρου», «Παράπονα χωριού», (17.4.1943, σ.2)
«Δειλινό στον Μουτουλλά/Σκίτσα και ρεπορτάζ από τον Μουτουλλά», Τεύκρου Ανθία, εφημερίδα «Ελευθερία», 2,3,4/9/1937, σ.1)
Μέγα Λεξικόν Όλης της Ελληνικής Γλώσσης, Δ.Δημητράκου, τ.1Γ, σελ. 6548-6549
Πρωτοπαπά, Κ. 2005: «Έθιμα του παραδοσιακού γάμου στην Κύπρο» τ.Α, σ.216-239, Κ.Ε.Ε., Λευκωσία,
Εφημερίδα «Cyprus Mail” (5.6.1954 σ.2) (θέμα : Αγορά πεύκων από Μουτουλιώτες)
Εφημερίδα «Κυπριακός Φύλαξ» (6.6.1940 σ.2) (θέμα: αναφορά θανάτου Μουτουλλιώτη σκαφά από ατύχημα στο Τρόοδος)
Εφημερίδα «Ελευθερία» (11.4.1956 σ. 1) (θέμα: αυτοκινητιστικό δυστύχημα στο οποίο σκοτώθηκε σκαφάς από τον Μουτουλλά και τραυματίστηκαν άλλοι δύο, σε χρόνο εργασίας).
Κατάλογος 247 αντρών ψηφοφόρων του Μουτουλλά με αναφορά στα επαγγέλματα τους (ημερ. 9.12.1951)
Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου, Ε. 2007: Ο λαϊκός πολιτισμός της Κύπρου. Σε Μαραγκού Α., Γεωργής Γ., Σκλαβενίτης Τρ., Στάικος Κ. (επιμ.), Κύπρος, ΑΠΟ την αρχαιότητα έως σήμερα (Σελ. 482 – 515). Αθήνα: ΚΟΤΙΝΟΣ (ειδική αναφορά για τον Μουτουλλά σελ. 497).
Επικοινωνία:
Μαρίνος Χριστοδούλου
Πρόεδρος Κοινοτικού Συμβουλίου Μουτουλλά
Email: chmarinoschristodoulou@gmail.com