Αιτητές:
Δήμος Λαπήθου, Κοινοτικό Συμβούλιο Ομόδους, Κοινοτικό Συμβούλιο Κοιλανίου, Όμιλος Κοιλανιωτών
Ενδιαφερόμενες κοινότητες:
(σχετικοί φορείς και συνεχιστές του στοιχείου)
Κεντήτριες, ιδιοκτήτες εργαστηρίων παραδοσιακών κεντημάτων, Κοινοτικά Συμβούλια Κοιλανίου και Ομόδους, Δήμος Λαπήθου, Όμιλος Κοιλανιωτών, Πολιτιστικό Ίδρυμα Λαπήθου, Προσφυγικό Σωματείο «Η Λάπηθος», Εκκλησιαστική Επιτροπή Τιμίου Σταυρού Ομόδους.
Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
παραδοσιακές χειροτεχνίες
Έτος εγγραφής:
2015
Γεωγραφική Κατανομή:
Σήμερα η τέχνη της «πιπίλλας» συνεχίζεται από κεντήτριες του Κοιλανίου, της Λαπήθου και του Ομόδους. Παλαιότερα, κύρια κέντρα κατασκευής ήταν, επίσης, η Λευκωσία, η Λάρνακα, η Πάφος και η Αμμόχωστος.
Σύντομη περιγραφή:
Η «πιπίλλα» είναι λεπτεπίλεπτη διάτρητη δαντέλα, η οποία γίνεται στο χέρι με βελόνι και κλωστή, με το δέσιμο πυκνών και αραιών κόμπων, που δένονται στον αέρα. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, πιστεύεται ότι η προέλευση της «πιπίλλας» είναι βυζαντινή. Τόσο η τεχνική όσο και τα σχέδιά της παρουσιάζουν σημαντικές ομοιότητες με την τεχνική της κατασκευής της δαντέλας που αναπτύχθηκε στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη και στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Αντίστοιχες δαντέλες γίνονται στον ελλαδικό χώρο και στην Τουρκία, όπως στα παράλια της Μικράς Ασίας, στην Κωνσταντινούπολη και ιδιαίτερα στα νησιά Κρήτη, Ρόδο, Χίο, Ψαρά, Σάμο και Σκύρο.
Αναλυτική περιγραφή:
Η «πιπίλλα» κατασκευάζεται με συνηθισμένο βελόνι με ή χωρίς μύτη, με λεία και καλά κλωσμένη κλωστή, τύπου κουβαρίστρα (merserisé) No 40-60, χρώματος άσπρου ή μπεζ. Κατά τη διαδικασία κατασκευής της, η δαντέλα συγκρατείται με τα δάκτυλα του ενός χεριού, ενώ το άλλο χέρι συγκρατεί και κατευθύνει το βελόνι με την κλωστή. Η βελονιά που χρησιμοποιείται για την κατασκευή της είναι η βελονιά κόμπου ή «κομποβελονιά» ή «βελονόκομπος» η «διπλοβελονόκομπος». Η «πιπίλλα» αρχίζει πάντα από το κέντρο του υπό κατασκευή σχεδίου, με εξαίρεση τα σχέδια σε λωρίδες. Με μια κυκλική κίνηση της άκρης της κλωστής πάνω στο αριστερό χέρι της τεχνίτριας, σχηματίζεται ένας κύκλος με διπλή την κλωστή. Σταυρώνεται η κλωστή με το βελόνι για να στερεωθεί ο κύκλος και η κλωστή. Πάνω στον μικρό αυτό κύκλο γίνονται 20 περίπου κόμποι από θηλιές («φικλούες»), τις οποίες κρατεί η τεχνίτρια ή «πιπιλλάραινα» με το αριστερό της χέρι. Μέσα σε κάθε θηλιά συνεχίζει να δένει άλλους κόμπους, που δημιουργούν θηλιές, με τρόπο που ο ένας κόμπος να ακολουθεί τον άλλο περνώντας μέσα από αυτές. Ο ένας κόμπος ακολουθεί τον άλλο, δημιουργώντας σειρές από ποικίλα σχέδια «δαντέλας». Τα σχέδια αυτά μπορεί να είναι συμμετρικά ή να έχουν διαφορετικό ύψος μεταξύ τους, το οποίο συνήθως κυμαίνεται από 2 έως 4 εκατοστά.
Τα σχέδια της «πιπίλλας», οι γνωστές «κολλήσεις» όπως ονομάζονται, φέρουν διάφορες χαρακτηριστικές ονομασίες, όπως «βελονόκομπος», «γαζί», «τρικουτσιούδι», «μηλούδι», «λοξό», «χαμνόπουντο», «μουτούδες», «φυσερωτή», «βενέτικο», «αθασούδι», «καρύδι», «τουρκού», «μούγια», «φυσερωτή», «τσαρτέλλικο», «καμαρούες», «κυπαρισσούδι» και άλλα.
Οι «πιπιλλάραινες» δημιουργούν διάφορα είδη σε αυτοτελή μορφή, όπως πετσετάκια και τραπεζομάντηλα σε ποικίλα μεγέθη (στρογγύλα, οβάλ και τετράγωνα). Επίσης, διακοσμούν με «πιπίλλα» διάφορα είδη, όπως τελειώματα σε κουρτίνες, τραπεζομάντηλα, μαξιλάρια, διάφορες μικρές κατασκευές όπως κοσμήματα λαιμού, σκουλαρίκια, διακοσμητικά κάδρα τοίχου, μαντήλια κεφαλής ή λαιμού. Παλαιότερα, «πιπίλλες» χρησιμοποιούνταν και για το στόλισμα του παραδοσιακού κρεβατιού καθώς και στα σεντόνια και στις μαξιλαροθήκες.
Αν δεν υπάρχουν ανάγλυφα σχέδια στην «πιπίλλα» τότε και οι δύο πλευρές είναι οι ίδιες. Αυτό που συνήθως προσέχουν οι κεντήτριες είναι οι συνενώσεις των κλωστών («πίντωμα») να βρίσκονται πάντοτε στην ίδια πλευρά. Σε αυτή την περίπτωση, μερικές κεντήτριες θεωρούν την πλευρά αυτή ανάποδη και την άλλη ίσια.
Η λεπτότητα, η τέχνη και η συμμετρία του στοιχείου είναι μερικά από τα κυριότερα χαρακτηριστικά που διακρίνουν τη δαντέλα «πιπίλλα». Είναι εξαιρετικής αισθητικής τελειότητας όταν γίνεται με σφιχτοδεμένους κόμπους, έχει επίπεδα σχέδια και όχι κυματιστά (ξεχειλωμένα), παρουσιάζοντας ποικίλα και περίτεχνα σχέδια.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Γεωργής, Γ., Μαζαράκης, Ι., Ηγουμενίδου, Ε. κ.ά. 1999. Οι Κυπριακές Φορεσιές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. Μια αναδρομή τον κόσμο της Κύπρου την αυγή του 20ού αιώνα (Αθήνα: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθήνα).
Γιανναρά, Τ. 1986, Ελληνικές Κλώστινες συνθέσεις - Δαντέλες (Αθήνα: Μέλισσα).
Κάτζη-Γιασεμίδου, Μ. 2005, Κοιλάνι, το χωριό, η ιστορία και ο κόσμος του (Λευκωσία: χ.ε.).
Τσάβες, Λ. 1999. Η ελληνική δαντέλα στο Μουσείο Victoria and Albert (Αθήνα: Ίνδικτος).
Παπαγεωργίου, Κ. 2012. Όμοδος: Ιστορία και Πολιτισμός, (Κύπρος: χ.ε).
Φωκαΐδης, Φ. 1982. Λάπηθος: Ιστορία και Παράδοσις (Λευκωσία: Δήμος Κερύνειας).
Χατζηγαβριήλ Λοΐζου, Λ., Αστραίου, Τ. 1996. Η Συλλογή Κεντημάτων και Δαντέλων του Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου Λευκωσίας (Λευκωσία: Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο).
Επικοινωνία:
Κοινότητα Κοιλανίου:
Έλενα Κατσουνωτού, Γραμματέας Ομίλου Κοιλανιωτών
Τηλέφωνο: 25 755779
Email: cokyrou@cytanet.com.cy
Δήμος Λαπήθου:
Νεοπτόλεμος Κότσαπας, Δήμαρχος Λαπήθου
Προδρόμου 36, 2063 Λευκωσία
Τηλέφωνο: 22427733
Φαξ: 22427731
Email: demos@lapithos.org.cy
Κοινότητα Ομόδους:
Κοινοτικό Συμβούλιο Ομόδους
Φιλιώ Σταύρου, Γραμματέας
Δημοκρατίας 2, 4760 Όμοδος
Τηλέφωνο: 25422453
Φαξ: 25422089
Email: info@omodos.org
Σχετικοί Σύνδεσμοι:
Δαντέλα "πιπίλλα" (Όμοδος) - Βίντεο