Αιτητής:
Δήμος Καραβά
Ενδιαφερόμενες κοινότητες:
(σχετικοί φορείς και συνεχιστές του στοιχείου)
Κεντήτριες, Δήμος Καραβά, Πολιτιστικό Ίδρυμα Καραβιωτών, Προσφυγικό Σωματείο «Ο Καραβάς», Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας Δήμου Καραβά.
Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
παραδοσιακές χειροτεχνίες
Έτος εγγραφής:
2016
Γεωγραφική κατανομή:
Κύρια περιοχή όπου εντοπίζεται η τέχνη του φερβολιτέ είναι η κωμόπολη του Καραβά στην επαρχία Κερύνειας. Σε πιο μικρή κλίμακα, η γνώση του φερβολιτέ εντοπιζόταν σε γειτονικές του Καραβά κοινότητες, όπως η πόλη της Κερύνειας και οι ενορίες της Λαπήθου που γειτνίαζαν με τον Καραβά. Επίσης, σε μικρή κλίμακα εντοπίζεται στο Όμοδος της επαρχίας Λεμεσού. Μετά τον εκτοπισμό των κατοίκων του Καραβά το 1974, οι γυναίκες - φορείς διασκορπίστηκαν σε διάφορα σημεία στην Κύπρο, ακόμα και σε παροικίες του εξωτερικού.
Σύντομη περιγραφή:
Ο φερβολιτές είναι είδος χειροποίητης δαντέλας, που φτιάχνεται με τη βοήθεια μιας μικρής ξύλινης σαΐτας, που ονομάζεται μακουκούδι. Η μια άκρη της κλωστής τυλίγεται στη σαΐτα και η άλλη τυλίγεται γύρω από τα δάκτυλα του αριστερού χεριού. Ο φερβολιτές πλέκεται με τη σαΐτα και με την κλωστή που είναι στερεωμένη στο αριστερό χέρι της γυναίκας. Με κατάλληλες κινήσεις του χεριού, που απαιτούν δεξιοτεχνία, σχηματίζονται μικροί κύκλοι, τα φεγγάρκα (φεγγάρια). Οι έμπειρες Καραβιώτισσες έπλεκαν τον φερβολιτέ ενώ μιλούσαν. Τα χέρια τους ήταν τόσο εξοικειωμένα ώστε δούλευαν αυτόματα, χωρίς σκέψη, πλέκοντας και δένοντας τους κατάλληλους κόμπους και σχηματίζοντας τα μοτίβα, σε μια μεγάλη ποικιλία. Με τον φερβολιτέ φτιάχνονται μικρά και μεγάλα κεντήματα σε διάφορα σχέδια και σχήματα, τραπεζομάντιλα και κουρτίνες ή λωρίδες που κοσμούν είδη προίκας, όπως μαξιλαροθήκες, σεντόνια και φορέματα. Σήμερα, δαντέλες από φερβολιτέ αξιοποιούνται και σε άλλα είδη.
Αναλυτική περιγραφή:
Η λέξη φερβολιτές προέρχεται από τα γαλλικά. Στη Γαλλία παρόμοια δαντέλα ονομάζεται frivolité, που σημαίνει κάτι που σχηματίζεται με κύκλους. Επίσης, τη δαντέλα αυτή με λίγο διαφορετική δομή, σχήματα και τρόπο κατασκευής βρίσκουμε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως στην Ιταλία, την Ισπανία και την Αγγλία. Στην περιοχή του Καραβά υπήρχε κατά τη μεσαιωνική εποχή αρχοντικό, το οποίο κάποτε ανήκε στην οικογένεια του Ματθαίου Παλαιολόγου, η γυναίκα του οποίου καταγόταν από οικογένεια Γάλλων ευγενών. Φαίνεται ότι η χειροτεχνία αυτή μεταδόθηκε στις Κύπριες που έρχονταν σε επαφή μαζί τους. Με την πάροδο του χρόνου, ο κυπριακός φερβολιτές απέκτησε δικό του χαρακτήρα και παραδοσιακά κυπριακά σχήματα και μοτίβα. Ενώ σε άλλες χώρες χρησιμοποιούνται διάφορα χρώματα και μερικές φορές δυο σαΐτες, στην Κύπρο χρησιμοποιείται αποκλειστικά ένα μακουκούδι (μεγέθους περίπου 2x6 εκατοστά), βελόνι, ψαλιδάκι και κλωστή κουβαρίστρας χρώματος μπεζ ή άσπρη (παραδοσιακά). Στη νεότερη εποχή οι κεντήτριες έφτιαξαν κεντήματα φερβολιτέ σε διαφορετικά χρώματα, ανάλογα με το γούστο και τη διακόσμηση του σπιτιού τους.
Για την κατασκευή της δαντέλας, η κλωστή τυλίγεται αρχικά στο μακουκούδι, το οποίο η κεντήτρια κρατεί στο δεξί της χέρι. Τυλίγει την άλλη άκρη της κλωστής γύρω από τα δάκτυλα του αριστερού χεριού και την κρατεί με τον αντίχειρα και το δείκτη. Περνά το μακουκούδι με την κλωστή πότε από έξω προς τα μέσα και πότε από μέσα προς τα έξω, και με κατάλληλες κινήσεις δένει την κλωστή σε ένα είδος κόμπου, που κινείται. Στη συνέχεια, με επιδέξιες κινήσεις σχηματίζει τα μοτίβα, ανάλογα με το σχέδιο που έχει στο μυαλό της. Για να σχηματιστούν σωστά τα μοτίβα, χρειάζεται πολλή εξάσκηση, αλλιώς η κλωστή δένεται κόμπος και το κέντημα αχρηστεύεται. Είναι σημαντικό να ασκείται σταθερή πίεση κατά τον σχηματισμό των μοτίβων, ούτως ώστε να μην είναι πολύ χαλαρή αλλά ούτε και πολύ σφικτή η δαντέλα, για να διατηρείται επίπεδη. Η δαντέλα μιας επιδέξιας γυναίκας πρέπει να στέκει από μόνη της, δηλαδή να είναι επίπεδη και να φαίνεται σαν σιδερωμένη. Η ποιότητα της δαντέλας εξαρτάται από το σωστό δέσιμο των κόμπων, που πρέπει να είναι σφικτοί και δεμένοι με τον ίδιο ρυθμικό, επαναληπτικό τρόπο.
Βασικό μοτίβο είναι το λουλούδι που σχηματίζεται με στρογγυλά και καππωτά σχήματα. Συνηθισμένο μοτίβο είναι οι μικροί κύκλοι, τα φεγγάρκα, τα οποία ενώνονται στη συνέχεια μεταξύ τους με πολλούς τρόπους σχηματίζοντας τετράγωνα, ορθογώνια, ρόμβους ή στρογγυλά σύνολα. Μπορεί να σχηματιστεί πρώτα το κεντρικό λουλούδι και στη συνέχεια με καππωτά (τοξωτά) πέταλα γύρω - γύρω να αυξάνεται η περίμετρος στο μέγεθος που θέλει η κεντήτρια. Τέλος, προστίθενται περιμετρικά μικρά φεγγάρια για να κλείσει το πετσετάκι ή το σιεμέν. Για τη διακόσμηση ειδών προίκας, κατασκευάζουν λεπτή λωρίδα που τη ράβουν σε μαξιλάρια, εσώρουχα ή φορέματα. Κεντρικό μοτίβο είναι το λουλούδι, κάτι που χαρακτηρίζει ιδιαίτερα τη φύση του Καραβά.
Ο φερβολιτές, εκτός από τη χρήση του σε είδη προίκας, αποτελούσε και εμπορικό είδος. Παλαιότερα, γυναίκες από τον Καραβά μάζευαν από τις συγχωριανές τους τα χειροτεχνήματα και γύριζαν τα χωριά για να τα πουλήσουν. Συνηθισμένη πρακτική στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν οι παραγγελίες από κεντηματέμπορους, τους κεντητάρηδες, που τα αγόραζαν και τα μεταπουλούσαν. Οι κεντητάρηδες επισκέπτονταν τις πιο καλές κεντήτριες στο σπίτι τους σε τακτά χρονικά διαστήματα και αγόραζαν σετ από πετσετάκια, συνήθως ένα μεγάλο, έξι μέτρια και έξι μικρά. Γύρω στα μέσα του 20ού αιώνα, τα αγόραζαν ενάμιση λίρα το σετ. Όταν αναπτύχθηκε ο τουρισμός, ο φερβολιτές ήταν περιζήτητος, ιδιαίτερα στην Κερύνεια.
Σήμερα καταβάλλονται πολύ μεγάλες προσπάθειες από όλα τα οργανωμένα σύνολα του Καραβά ώστε να διατηρηθεί η τέχνη του φερβολιτέ, παρά τον εκτοπισμό της κοινότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, διοργανώνονται εκθέσεις και διαλέξεις και γίνεται συστηματική διδασκαλία της τέχνης του φερβολιτέ από έμπειρες κεντήτριες του Καραβά.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Αναστασιάδου, Κ. 2013: «Η τέχνη του φερβολιτέ. Ένα Καραβιώτικο λουλούδι πολιτιστικής παράδοσης που μοσχοβολά σε πολλά σπίτια», Καραβιώτικα Δρώμενα 6, 57-58.
Αστραίου-Χριστοφόρου, Τ. 2002: «Ο φερβολιτές», Ο Καραβάς, τ. 5, 140-142.
Δήμος Καραβά 2009: «Μαθήματα φερβολιτέ στο οίκημα του Δήμου μας», Καραβιώτικα Δρώμενα 2, 74.
Παπαϊωάννου, Γ. 2013: «Ο φερβολιτές», στο: Ελένη Παπαδημητρίου, Ο Καραβάς, τέχνες και τεχνίτες, Λευκωσία: Εν Τύποις.
Ταρσούλη, Α. 1955: «Η Επαρχία της Κερύνειας. Αγγειοπλαστική, Σηροτροφία, Υφαντική», Η Κύπρος, τ. Α’, Αθήνα: Άλφα, 434-436.
Χαραλάμπους, Ν. 2015: «Το παραδοσιακό Καραβιώτικο κέντημα: Ο φερβολιτές», Καραβιώτικα Δρώμενα 8, 32-33.
Δείτε περισσότερες πληροφορίες στο σύντομο βίντεο για τη δαντέλα φερβολιτές.
Επικοινωνία:
Δήμος Καραβά
Τηλέφωνο: 22516937
Φαξ: 22516941
Email: karavas.municipality@cytanet.com.cy