Αιτητές:
Δήμος Κυθρέας
Ενδιαφερόμενες κοινότητες και φορείς:
Κοινοτικά Συμβούλια Νέου Χωρίου Κυθρέας, Βώνης, Τραχωνίου, Έξω Μετοχίου και Παλαικύθρου
Όμιλος Γυναικών Περιοχής Κυθρέας
Προσφυγικό σωματείο «Ελεύθερη Κυθρέα»
Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
Παραδοσιακή διατροφή και εθιμικές πρακτικές
Έτος εγγραφής:
2023
Γεωγραφική κατανομή:
Υπάρχουν αρκετές βιβλιογραφικές αναφορές που υποστηρίζουν ότι το κραμπί ήταν διαδεδομένο στην Κύπρο αρκετά χρόνια πριν, ιδιαίτερα στην Κυθρέα. Παράδειγμα των σχετικών αναφορών είναι στο Ιατροσοφικόν του Μητροφάνους (1790-1867), καθώς αναφέρεται η χρήση του ως αντίδοτο στην τριχόπτωση, στο δάγκωμα φιδιού, στο κρυολόγημα, στην πλευρίτιδα, στην οξυουρίαση κ.ά. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει ότι το λαχανικό αυτό ήταν ήδη διαδεδομένο στην Κύπρο και πιθανόν να το χρησιμοποιούσαν για πρακτικές λαϊκές θεραπείες διαφόρων παθήσεων. Σχετικό παράδειγμα, επίσης, συναντάει κανείς στα Κυπριακά του Σακελλάριου (τ. Α΄, Αθήναι 1855, σ.238) στο οποίο αναφέρεται χαρακτηριστικά για το κραμπί ότι «ενταύθα γίνεται και μάλιστα εν Κυθραία», ενώ στο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη (Αθήνα 1927) υπάρχει το λήμμα «κράμβη της Κυθρέας».
Η Κυθρέα υπήρξε για αιώνες συνώνυμη του κραμπιού και ότι η ποικιλία του μεγάλου σε μέγεθος κραμπιού (giant cabbage) φέρει το όνομα «κραμπί τζυρκώτικο» (Γεωργιάδης, 2016).
Το κραμπί καλλιεργήθηκε εκτεταμένα στην στην Κυθρέα και στα γύρω χωριά της ευρύτερης περιοχής, δηλαδή στην περιοχή Παλαίκυθρο, Τραχώνι, Βώνη, Έξω Μετόχι, Νέο Χωρίο και Επηχώ. Αξίζει να αναφερθεί ότι από τα μέσα του περασμένου αιώνα Κυθρεώτες παραγωγοί «λασανιών» (σπορόφυτων) μετέφεραν την καλλιέργεια του κραμπιού και σε άλλες περιοχές της Κύπρου. Σήμερα, οι Κυθρεώτες παραγωγοί συνεχίζουν την εποχιακή καλλιέργεια του κραμπιού και μεταβιβάζουν τις γνώσεις για την καλλιέργεια του και σε νέες γενιές παραγωγών του τόπου.
Σύντομη περιγραφή:
Το κραμπί είναι πράσινο στρογγυλό λαχανικό, με μεγάλα βαθουλωτά φύλλα σφικτά τυλιγμένα μεταξύ τους και με υφή μαλακή και τραγανή. Το κυθρεώτικο κραμπί ζυγίζει από 6 έως 9 κιλά. Οι σπόροι σπείρονται τον Ιούνιο και μεταφυτεύονται στα τέλη του Ιούλη με αρχές Αυγούστου. Τα πρώτα κραμπιά μαζεύονται στα μέσα του Νοεμβρίου. Μέσα Φεβρουαρίου, συνηθίζεται να παρασκευάζεται η μούγκρα ώστε να καταναλωθεί την περίοδο των νηστειών της Σαρακοστής, έθιμο που αρκετά κυθρεώτικα νοικοκυριά διατηρούν εδώ και χρόνια μέχρι σήμερα, όπως και επίσης και η κραμπόσουπα.
Εκτενέστερη περιγραφή:
Για την παρασκευή της μούγκρας χρησιμοποιούνται τα εσωτερικά ολόασπρα φύλλα του κραμπιού, τα οποία βυθίζονται, χωρίς να τεμαχιστούν, για μερικά λεπτά σε βραστό νερό, μέχρι να μαραθούν. Στη συνέχεια παρασκευάζεται ο χυλός με την προσθήκη χλιαρού νερού σε ζυμάρι με προζύμι που έχει ήδη παρασκευαστεί 5-6 μέρες πριν, ώστε να έχει ικανοποιητική οξύτητα. Τα μαραμμένα φύλλα τυλίγονται κατόπιν στον χυλό και στη συνέχεια αρτίζονται και από τις δύο πλευρές με κοπανισμένο σινάπι στο οποίο έχει προστεθεί και λίγο αλάτι. Τα φύλλα, ανά μονάδα, τοποθετούνται σε γυάλινα δοχεία (περσιάνες) και διατηρούνται εκεί για 3 έως 4 ημέρες. Η μούγκρα διατηρείται σε θερμοκρασία δωματίου μέχρι 40 μέρες και τρώγεται συνήθως κατά τη νηστεία της Σαρακοστής.
Παραδοσιακή τοπική συνταγή με κραμπί αποτελεί, επίσης, η κραμπόσουπα. Για την κραμπόσουπα βράζονται τα φύλλα του κραμπιού για περίπου 20-25 λεπτά σε ζεστό αλατισμένο νερό, αφού αφαιρεθούν τα πολύ σκληρά στελέχη που συγκρατούν το φύλλο στον κορμό. Σε βαθύ πιάτο, στο οποίο έχει τοποθετηθεί παξιμάδι με τρυπητή κουτάλα, τοποθετούνται τα φύλλα με ελάχιστο νερό από τα βρασμένα φύλλα για να μαλακώσει το σκληρό παξιμάδι. Ραντίζονται τα φύλλα με ελαιόλαδο και χυμό από κιτρόμηλο και προστίθεται αλάτι. Συνοδεύεται με μαύρες αλατισμένες ελιές. Η διατήρηση και η συνέχιση αυτής της τοπικής παράδοσης έχει μεγάλη πολιτιστική και κοινωνική αξία για τους Κυθρεώτες σήμερα.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Χρίστος Λαμπρίας και Απόστολος Γ. Κουρουπάκης, «Νιοχωρίτικες καλλιέργειες, ξεχασμένες και μη», Νιοχωρίτικη φωνή, τ. 5, Ιούνιος 2020, σσ. 62-65.
Χριστόδουλος Πέτσας, Κυθρέας Κάτοπτρον, Λευκωσία: Σωματείο Ελεύθερη Κυθρέα, 2021, σσ. 336-342.
Ανθή Πέτσα-Σαββίδου, Κυθρέα η της Χρυσίδος περιήγησις, 2014, σ. 81
Σάββας Π. Χριστίδης, Κυθραία, η πράσινή μας κοιλάδα, Λευκωσία 2003, σ. 23.
Επικοινωνία:
Χρυσόθεμις Παπακωνσταντίνου
Δημοτική Γραμματέας Δήμου Κυθρέας
dimoskythreas@cytanet.com.cy