Αιτητής:
Ίδρυμα Φοίβου Σταυρίδη – Αρχεία Λάρνακας
Ενδιαφερόμενες κοινότητες
(σχετικοί φορείς και συνεχιστές του στοιχείου):
Δήμος Λάρνακας, Δήμοι και Κοινότητες της Eπαρχίας Λάρνακας, Ίδρυμα Φοίβου Σταυρίδη, μουσικά και χορευτικά σύνολα από όλη την Κύπρο, λαϊκοί ποιητές από όλη την Κύπρο, ναυτικοί όμιλοι, τεχνίτες παραδοσιακών επαγγελμάτων από όλη την Κύπρο, πλανόδιοι πωλητές από όλη την Κύπρο.
Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
προφορικές παραδόσεις
παραστατικές τέχνες
κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες και εορταστικές εκδηλώσεις
παραδοσιακές χειροτεχνίες
Έτος εγγραφής:
2015
Γεωγραφική Κατανομή:
Η πανήγυρη του Κατακλυσμού διοργανωνόταν σε όλες τις παραλιακές πόλεις της Κύπρου, αν και ιστορικές πηγές αναφέρονται στην ιδιαιτερότητα του Κατακλυσμού που διοργανωνόταν στη Λάρνακα και που ενέπλεκε ανθρώπους από όλο το νησί. Σήμερα, στη Λάρνακα διοργανώνεται η μεγαλύτερη πανήγυρη Κατακλυσμού σε αριθμό επισκεπτών, καλλιτεχνών και πωλητών στο νησί και είναι η μόνη που εμπλέκει ακόμα άτομα από όλες τις Επαρχίες. Εξακολουθεί να διοργανώνεται στο κεντρικό παραλιακό μέτωπο της πόλης, κατά μήκος του δρόμου των Φοινικούδων, (της σημερινής οδού Αθηνών) και πιο συγκεκριμένα, εκτείνεται από την Μεγάλη Αποβάθρα (της Μαρίνας) μέχρι το Μεσαιωνικό Κάστρο.
Σύντομη περιγραφή:
Η πανήγυρη του Κατακλυσμού στη Λάρνακα, τεκμηριωμένη από τον 19ο αιώνα, διοργανώνεται πενήντα μέρες μετά το Πάσχα και χρονικά περιλαμβάνει την Παρασκευή πριν το Σάββατο των Ψυχών, το Σάββατο των Ψυχών, την Κυριακή της Πεντηκοστής, τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, την Τρίτη και την Τετάρτη, καλούμενες "του Κατακλυσμού" από το έθιμο της ημέρας (Δευτέρας) να κατακλύζει, να καταβρέχει, με νερό ο ένας τον άλλο. Κατά τη διάρκεια του εξαήμερου διοργανώνεται κατά μήκος της οδού Αθηνών υπαίθρια πανήγυρη. Αυτή περιλαμβάνει την πώληση παραδοσιακών χειροτεχνημάτων, εδεσμάτων και παραδοσιακών παιχνιδιών. Κατά τη διάρκεια της πανήγυρης διοργανώνονται αγώνες κολύμβησης, ιστιοπλοΐας, παραδοσιακής ποίησης, παραδοσιακών χορών, τραγουδιού, δεξιοτεχνίας στον αυλό κ.ά. Για τους κατοίκους της πόλη και επαρχίας Λάρνακας καθώς και της ελεύθερης επαρχίας Αμμοχώστου, ο Κατακλυσμός αποτελεί το σημαντικότερο κοινωνικό γεγονός και τη μεγαλύτερη παραδοσιακή, θρησκευτική και λαϊκή πανήγυρη. Λειτουργεί, επίσης, και ως πλατφόρμα αυθόρμητης και πηγαίας επίδειξης στοιχείων της λαϊκής κυπριακής παράδοσης.
Αναλυτική περιγραφή:
Οι πρώτες αναφορές σε εφημερίδες για τον Κατακλυσμό χρονολογούνται στο τέλος του 19ου αιώνα (Κύρρης 1980). Σε αυτές, η πανήγυρη παρουσιάζεται ως το σημαντικότερο κοινωνικό γεγονός της πόλης και του νησιού. Περιγράφονται όλες οι εκδηλώσεις, καλλιτεχνικές και αγωνιστικές, καθώς και ο διάκοσμος με φύλλα μερσίνης και ροδοδάφνης στους πεσσούς των περιπτέρων. Υπογραμμίζονται η συμμετοχή κόσμου από όλη την Κύπρο και η εθνική σημασία της πανήγυρης.
Το έθιμο σήμερα περιλαμβάνει τα ακόλουθα:
1. Οργάνωση και προβολή καλλιτεχνικών δρώμενων
2. Οργάνωση και προβολή εμπορικής πανήγυρης
3. Σειρά λαϊκών τελετουργιών και πρακτικών που συνδέονται με τη γιορτή.
Παράλληλα με τις θρησκευτικές εκδηλώσεις του Σαββάτου των Ψυχών, της Πεντηκοστής και της Δευτέρας του Αγίου Πνεύματος, καταρτίζεται πλούσιο εορταστικό πρόγραμμα που διαρκεί έξι μέρες και περιλαμβάνει διαγωνισμούς παραδοσιακών κυπριακών ποιημάτων, ερωτικών τραγουδιών, «τσιαττιστών», αυλού και μπάλου. Σημαντικοί, επίσης, είναι και οι διαγωνισμοί χορών, του καρτζιλαμά, του συρτού, του ζεϊμπέκικου και του χορού του δρεπανιού. Εκτός από τους πιο πάνω διαγωνισμούς, διοργανώνονται, επίσης, αγώνες ιστιοπλοΐας, κολύμβησης, πετοσφαίρισης, παιδικού τραγουδιού και ερασιτεχνών τραγουδιστών. Το πρόγραμμα της πανήγυρης συμπληρώνεται με διάφορα ψυχαγωγικά προγράμματα, λαϊκές συναυλίες, χορευτικές παραστάσεις, σάτιρα και μιμήσεις, επιθεωρήσεις, ταχυδακτυλουργικές επιδείξεις, παιδικές θεατρικές παραστάσεις. Κατά τη διάρκεια της πανήγυρης διοργανώνεται και το μεγαλύτερο φεστιβάλ θεάτρου σκιών Καραγκιόζη.
Σημαντικό ρόλο στη γιορτή διαδραματίζουν και τα εμπορικά περίπτερα με παραδοσιακά εδέσματα, οι παραδοσιακές χειροτεχνίες, αλλά και τα περίπτερα με αγαθά νεότερων καταναλωτικών αναγκών που συμπληρώνουν το οδοιπορικό των εκατοντάδων χιλιάδων επισκεπτών. Τέλος, άλλη μια σημαντική συνήθεια που διατηρείται είναι αυτή του «πιτσιλίσματος» με νερό ή κολύμβηση στη θάλασσα τη Δευτέρα του Κατακλυσμού.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Σακελλάριος, Α.Α (1890), Τα Κυπριακά, ήτοι Γεωγραφία, Ιστορία και Γλώσσα της Νήσου Κύπρου από Αρχαιοτάτων Χρόνων μέχρι σήμερον, Τόμος Ι, Αθήνα, σσ. 702-703.
Ohnefalsch-Richter, Magda (1994), Ελληνικά ήθη και έθιμα στην Κύπρο, Α.Γ. Μαραγκού (μτφρ.), Λευκωσία, σσ. 81-88.
Cirilli, G. 1923, «La fête du Cataclysmos à Chypre», Κυπριακά Χρονικά, τ. Α, σσ. 72-74.
Χατζηιωάννου, Κ. (1962), «Αι εορταί του Κατακλυσμού εν Κύπρω και η καταγωγή των» Λαογραφία ΧΧ, σσ. 3-10.
Σπυριδάκις, Κ., 1964, «Τρία θέματα εκ της κυπριακής ιστορίας», Φιλολογική Κύπρος, σσ. 3-19.
Paraskevopoulou, Μ. (1978), Recherches sur les traditions des fêtes religieuses populaires de Chypre, Λευκωσία 1978, σσ. 68-78.
Γιαγκουλλή, Κ.Γ. (1979), «Αι εορταί του Κατακλυσμού εν Κύπρω και η καταγωγή των», Λάρνακα-Κατακλυσμός ’79, Λάρνακα (χωρίς ένδειξη σελίδων).
Kύρρη, Κ. Π. (1980), «Το πανηγύρι του Κατακλυσμού στην Κύπρο- Καταγωγή και σταθμός μεταβίβασης κι επιβίωσης», Λάρνακα-Κατακλυσμός ’80, Λάρνακα, (χωρίς ένδειξη σελίδων).
Επικοινωνία:
Ιωσήφ Χατζηκυριάκος
Διευθυντής Ιδρύματος «Φοίβου Σταυρίδη»
Email: psf@larnaka.com
Φαξ: 24626317