Αιτητής:
Δήμος Αραδίππου
Ενδιαφερόμενες κοινότητες (σχετικοί φορείς και συνεχιστές του στοιχείου):
Δήμος Αραδίππου, εκκλησιαστική επιτροπή Ιερού Ναού Αποστόλου Λουκά, ομάδες και άτομα που συνεργάζονται κάθε χρόνο για τη διοργάνωση της πανήγυρης.
Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες και εορταστικές εκδηλώσεις
Έτος εγγραφής:
2018
Γεωγραφική κατανομή:
Η πανήγυρις του Αποστόλου Λουκά εντοπίζεται στον Δήμο της Αραδίππου ο οποίος βρίσκεται στην επαρχία Λάρνακας. Η Αραδίππου ιδρύθηκε, όπως τεκμαίρεται και από τα αρχαιολογικά ευρήματα κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Γραπτές αναφορές σε ποικίλες πηγές και ερείπια κτηρίων συγκεκριμένης κατασκευής και χρήσης, που έφεραν στο φως πρόσφατες ανασκαφές, επιτρέπουν στους ειδικούς να συνθέσουν την εικόνα του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης δραστηριότητας στον χρόνο και στον τόπο.
Σύντομη περιγραφή:
Η Πανήγυρη του Αποστόλου Λουκά αναπτύχθηκε με τα χρόνια γύρω από την εκκλησία του πολιούχου Αγίου της Αραδίππου και είναι γνωστή από πολύ παλιά τόσο για το πλήθος των επισκεπτών που συγκεντρώνει όσο και για τις παραδόσεις με τις οποίες συνδέεται μέχρι σήμερα. Αποτελεί μια ευκαιρία διατήρησης εθίμων τα οποία μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, αναλλοίωτα στον χρόνο. Οι κάτοικοι τα βιώνουν με ιδιαίτερη θρησκευτική ευλάβεια και κατάνυξη, δείγμα της μεγάλης τους αγάπης στον πολιούχο Άγιο της πόλης μας. Η πανήγυρις, η οποία με το πέρασμα των χρόνων επεκτάθηκε σε παρακείμενους δρόμους, παραμένει μέχρι και σήμερα μια μεγάλη γιορτή για την Αραδίππου. Σημειώνεται επίσης ότι προσέρχονται πολλοί επισκέπτες από όλη την Κύπρο, για να προσκυνήσουν και να δοξάσουν τον Άγιο, Απόστολο και Ευαγγελιστή Λουκά, αλλά και να χαρούν ταυτόχρονα στη μεγάλη πανήγυρη. Σε αυτή συμμετέχουν ανελλιπώς οργανωμένα πολιτιστικά σύνολα, λαϊκοί τραγουδιστές και ποιητές, χορευτικά σύνολα, καθώς και πλήθος αποδήμων που συρρέουν κάθε χρόνο στην Αραδίππου, για να χαρούν μαζί με τις οικογένειες και τους χωριανούς τους τη μεγάλη αυτή γιορτή.
Αναλυτική περιγραφή:
Η μεγάλη πανήγυρις του Αποστόλου Λουκά επιβεβαιώνεται από πλήθος ιστορικών μαρτυριών τις οποίες παραθέτουμε ως ακολούθως:
1. Ο Ιταλός καθολικός ιερωμένος Τζιοβάνι Μαρίτι το 1760 αναφέρει: «Πιο πέρα από τον δρόμο απλώνεται η Αραδίππου, το πλουσιότερο χωριό της περιοχής. Έχει μια ελληνική εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Λουκά και κάθε χρόνο στη γιορτή του Αγίου, οι Έλληνες Κύπριοι πραγματοποιούν μια μεγάλη πανήγυρη.» (Mariti 1909: 37-38).
2. Η εφημερίδα «Φωνή της Κύπρου» γράφει στις 5 Νοεμβρίου 1884: «Η εν τω χωρίω Αραδίππου τελουμένη κατ’ έτος πανήγυρις του Αποστόλου Λουκά εγένετο εφέτος πολυπληθεστέρα ή πέρυσιν εκτός ολίγων αβλαβών ατακτημάτων προελθόντων εκ της περί το ποτήριον ευθυμίας, η πανήγυρις έληξεν άνευ ουδενός σοβαρού δυσαρέστου» (Λύτρας, 2007: 123-125. Ιωαννίδης, 2003: 23-26).
3. «Η εν τω χωρίω Αραδίππου κατ’ έτος τελούμενη πανήγυρις του Αποστόλου Λουκά εγένετο και εφέτος λίαν πολυπληθής» (Νέον Έθνος, 3 Νοεμβρίου 1894).
4. Η πανήγυρις της Αραδίππου υπήρξεν αρκούντως πολυπληθής αλλ’ οι εκ της πόλεως προσελθόντες ήσαν ολίγοι. Άλλοτε η πανήγυρις του Αγίου Λουκά ήτον η προτιμώμενη υπό των Λαρνακέων, οίτινες μετέβαινον οικογενειακώς με τέντες, με αμάξας, με ζώα, προπάντων δε gourmets και gourmants επήγαινον διά να χορτάσουν τις γουρουνιές, τα λουκάνικα και τις ζελατίνες specialities της Αραδίππου … (Φωνή της Κύπρου, 7 Νοεμβρίου 1931)
5. Ο Henry Julius Peterman (1801-1876), ονομαστός ανατολιστής του 19ου αιώνα, επισκέφθηκε την Κύπρο το 1852, πέρασε από την Αραδίππου την Κυριακή 30 Οκτωβρίου 1852 και έγραψε: «[…] Ο δρόμος μας πήγε σε βόρεια κατεύθυνση πρώτα στη Λάρνακα και έπειτα από μια ώρα μέσα από την Αραδίππου. Ήταν ακριβώς η εορτή του Ευαγγελιστή Λουκά και στην εκκλησία του χωριού, την αφιερωμένη στο όνομά του, έρχονταν τώρα προσκυνητές πάνω σε άλογα, σε μουλάρια, σε γαϊδούρια ή επίσης και -οι κυρίες- σε μεγάλα αμάξια, δηλαδή σε δίτροχα κάρα, που τα έσερναν δύο βόδια και που είχαν για στέγαστρο ένα άσπρο καραβόπανο κι από πάνω, τις περισσότερες φορές, κι ένα χαλί. Μπήκαμε κι εμείς μέσα στο πλήθος και βρήκαμε πολλούς ακόμα μαζεμένους, που οι πιο πολλοί ετοιμάζονταν ήδη να γυρίσουν πίσω. Κατεβήκαμε από τα άλογα, οπότε είδαμε το περιτειχισμένο νεκροταφείο να είναι γεμάτο ανθρώπους. Ένας γνωστός μας καφετζής από το λιμάνι είχε εγκαταστήσει εκεί το μαγαζί του και έφτιαχνε καφέδες, προσφέροντας και ναργιλέ. Άλλοι πάλι πουλούσαν φουντούκια, καβούρντιζαν καλαμπόκια κτλ. Η εκκλησία ήταν νεόκτιστη, με καλόγουστες επιχρυσωμένες εικόνες αγίων, που κάλυπταν το ξύλινο εικονοστάσι μπροστά από το ιερό, χωρίς τίποτε άλλο το αξιόλογο.» (Μιτσηγιώργης, 2003).
Η Πανήγυρις στα νεότερα χρόνια
Οι προετοιμασίες για την πανήγυρη τόσο παλαιότερα όσο και σήμερα αρχίζουν από τις αρχές του Οκτώβρη. Η καθαριότητα και το «ασπρόγιασμα» στο σπίτι, η ετοιμασία των περίφημων λουκάνικων και άλλων παραδοσιακών φαγητών, είχαν την τιμητική τους. Το κάθε νοικοκυριό προετοιμαζόταν μεθοδικά για να υποδεχτεί ξένους, να φιλοξενήσει προσκυνητές, να προσφέρει τα παραδοσιακά εδέσματα (κουμνιαστά, λουκάνικα, παστά, ζαλατίνα, κουπέπια και κοκκινιστό). Οι πωρικοπούληδες και άλλοι μικροπωλητές έφταναν από κάθε γωνιά της Κύπρου με τις πραμάτειες τους για να διαθέσουν τα αγαθά τους. Πλείστοι άλλοι κατέφθαναν στην Αραδίππου, για να πωλήσουν και να αγοράσουν γεωργικά εργαλεία (δρεπάνια, τσάπες, ζεμπίλια, ξύστρες) οικιακά σκεύη (ξύλινες γούρνες, κουτάλες, σανιδκιές, μαδράτζια, κουποσάνιδα, σάτζιες), αμπελουργικά και οινικά προϊόντα, (τραχανάς, πουργούρι, σταφίδες κτλ.), κρασί, ζιβανία, υφαντά, ποδίνες, βούρκες και πολλά άλλα.
Εύκολα άναβε το γλέντι, το φαγοπότι και ο χορός, ενώ τα τσιαττιστά και τα ποιήματα των λαϊκών ποιητάρηδων αντηχούσαν στους δρόμους και τις πλατείες. Ο θρησκευόμενος λαός τιμούσε και γιόρταζε τον Άγιο ποικιλοτρόπως. Τα τάματα, οι μεγάλες λαμπάδες, οι παρακλήσεις, η θεία μετάληψη, τα πρόσφορα, οι εόρτιες παννυχίδες και οι άρτοι, τα κόλλυβα της γιορτής και των μνημόσυνων, οι δεήσεις και οι προσευχές δημιουργούσαν ένα ευχάριστο περιβάλλον θρησκευτικής ανάτασης και πνευματικής αναζήτησης.
Δύο ηλικιωμένοι Αραδιππιώτες θυμούνται και καταθέτουν
«…Το μεγάλο πανηγύρι του χωρκού μας, το θυμάμαι με πολλή αγάπη. Μεγάλη γιορτή για όλους τους χωριανούς. Όπου κι αν ήταν οι Αραδιππιώτες έπρεπε να γυρίσουν, για να γιορτάσουν το πανηγύρι μας. Οι ετοιμασίες ήταν πολλές. Τη μέρα της γιορτής όλοι έβαζαν τα καλά τους. Οι άντρες τις βράκες τους, τις ποδίνες τους και οι γυναίκες τα καλά τους φουστάνια. Θυμάμαι το πανηγύρι μας στην περίβολο της εκκλησίας. Πωρικά, «σουτζιούκκο άσπρο μαλακτό», ρόδια, κρεμμύδια και άλλα εδέσματα. Οι λουκουμάδες ήρθαν πολύ αργότερα. Στα καφενεία απέναντι από την εκκλησία, οργανοπαίχτες έπαιζαν μουσική και όποιος ήθελε να χορέψει πλήρωνε αντίτιμο δυόμισι γρόσια, για να του επιτραπεί να αρχίσει τον χορό για όση ώρα ήθελε. Ερχόταν κόσμος από τους Τρούλλους, το Μαρώνι, τα Λιβάδια ακόμα και από την Πάφο… Το κάθε σπίτι έσφαζε τον χοίρο για να φάει και να ταΐσει τους καλεσμένους του από διάφορα μέρη της Κύπρου. Ήταν η μέρα όπου θα έβλεπαν τους κουμπάρους, τους συμπεθέρους και τους φίλους τους.» (Σάββας Ευθυμίου, ετών 96)
«… Αχ το πανηγύρι. Κόκκος άμμου δεν έπεφτε στην πλατεία από τον πολύ κόσμο που μαζευόταν εκεί. Κόσμος από την Αραδίππου, τους Τρούλλους, την Αθηένου, την Τρεμετουσιά. Ακόμη και πολλοί Τουρκοκύπριοι από τα Τζιελιά, ιδιαίτερα πριν το 1955, όταν τα πράγματα ήταν καλύτερα. Το πανηγύρι τότε ήταν μόνο γύρω από την εκκλησία μας. Πωρικοπούληδες, καθώς και ξένοι πραματευτάδες με είδη ένδυσης ή χρηστικά εργαλεία για το σπίτι έφταναν από κάθε σημείο της Κύπρου για να πουλήσουν τα προϊόντα τους. Εμείς σαν νέοι περπατούσαμε για ώρες γύρω από την εκκλησία, κάνοντας τον περίπατό μας και βλέποντας τις κοπέλες του χωριού, διαλέγοντας αυτήν που μας άρεσε. Μια ιστορική μαρτυρία που έμαθα από τους παππούδες μας ήταν ότι το 1815 ένας ξένος περιηγητής ήρθε στην Αραδίππου αφού είχε περάσει από διάφορα μέρη της Κύπρου. Η Αραδίππου τότε, είχε μόνο 25 οικίες, οι οποίες ήταν χτισμένες κοντά στην εκκλησία του Απ. Λουκά. Ο περιηγητής, ο οποίος συνοδευόταν από έναν Λευκωσιάτη τσιφλικά, θαύμασε την πολυκοσμία και τις αγοραπωλησίες που γίνονταν γύρω από τον ναό ανήμερα της γιορτής του Αγίου από ανθρώπους που είχαν φτάσει από διάφορα μέρη της Κύπρου.» (Νίκος Παπαλευτέρη, ετών 76)
Το πανηγύρι στη σύγχρονη εποχή
Με την ανακήρυξη της Αραδίππου σε Δήμο το 1986, καθιερώθηκε η Καλλιτεχνική – Λαογραφική εκδήλωση, η οποία διοργανώνεται κάθε χρόνο σε χώρο πλησίον της πλατείας του Αποστόλου Λουκά. Μέσα στα πλαίσια της εκδήλωσης δίνεται η ευκαιρία σε παλαιότερους, αλλά και νέους δημιουργούς (οργανοπαίκτες, ποιητές, χορευτές, τραγουδιστές) να επιδείξουν το ταλέντο τους. Παράλληλα, οι πολιτιστικοί όμιλοι του Δήμου, ακολουθώντας τα μονοπάτια της λαϊκής παράδοσης του τόπου μας, παρουσιάζουν ειδικές παραστάσεις για την ημέρα αυτή. Οι δρόμοι της κοινότητας γεμίζουν με συνεργεία παρασκευής λουκουμάδων και άλλων παραδοσιακών εδεσμάτων, καθώς και με διάφορους εμπόρους και πραματευτάδες, οι οποίοι διαθέτουν τα προϊόντα τους. Ο κόσμος και κυρίως οι νέοι τριγυρνούν για ώρες στους δρόμους της πανήγυρης από τον χώρο της εκκλησίας μέχρι το Α΄ Δημοτικό Σχολείο καθώς και στους γύρω δρόμους οι οποίοι σφύζουν από ζωή μέχρι αργά το βράδυ.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Ιωαννίδης, Π. 2003: «Η Αραδίππου μέσα από τις εφημερίδες», ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ, τ. 18.
Λύτρας, Α. Χρ., 2007: Ταξίδι στο παρελθόν της Αραδίππου (Αραδίππου 1878-1934), Αραδίππου: χ.ε.
Mariti, G., 1965: Travels in the Island of Cyprus, Cambridge: Cambridge University Press.
Μιτσηγιώργης, Α. 2003: «Ξένοι επισκέπτες στην Αραδίππου», ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ, τ. 18.
Φωνή της Κύπρου, 5 Νοεμβρίου 1884.
Νέον Έθνος, 3 Νοεμβρίου 1894.
Φωνή της Κύπρου, 7 Νοεμβρίου 1931.
Οικονόμου, Α. (επιμ.) 2006: Ιστορία και Παράδοση της Αραδίππου, Αραδίππου: χ.ε.
Δήμος Αραδίππου 2018: Αραδίππου. Η αυλή της Δεσποτείας, από την αρχαιότητα ως τη σύγχρονη εποχή, Αραδίππου: χ.ε.
Επικοινωνία:
Μαρία Κίτση
Πολιτιστική Λειτουργός, Δήμος Αραδίππου
Τηλέφωνο: 24811017
Φαξ: 24811080
Email: mkitsi@aradippou.org.cy