Αιτητές:
Kοινότητα Φαρμακά
Σύνδεσμος Αποδήμων και Φίλων Φαρμακά
Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
Προφορικές παραδόσεις
Κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες και εορταστικές εκδηλώσεις
Έτος εγγραφής:
2023
Γεωγραφική κατανομή:
Στο χωριό του Φαρμακά, στις 5 Μαΐου, πραγματοποιείται το πανηγύρι της Αγίας Ειρήνης. Κάθε χρόνο, πλήθος ατόμων απ’ όλα τα μέρη της Κύπρου επισκέπτεται το χωριό για τον εορτασμό της ημέρας αυτής.
Σύντομη περιγραφή:
Κάθε χρονιά στις 5 Μαΐου γιορτάζεται πανηγύρι της Αγίας Ειρήνης στον Φαρμακά, αποτελώντας ένα από τα πιο γνωστά υπαίθρια θρησκευτικά και κοινωνικά γεγονότα της Κύπρου και ο εορτασμός διαρκεί από 3 έως 5 μέρες. Παλαιότερα, κατά τη διάρκεια των ημερών αυτών πλήθος προσκυνητών επισκέπτονταν το χωριό για να αφήσουν το τάμα τους και να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα της Αγίας Ειρήνης. Οι προσκυνητές διανυκτέρευαν στον εξωτερικό υπαίθριο χώρο της εκκλησίας ή σε φιλικά τους σπίτια. Στα καφενεία του χωριού και στα σπίτια των κατοίκων στήνονταν γλέντια. Επίσης, το πανηγύρι αποτελούσε παλαιότερα την κυριότερη εμπορική δραστηριότητα της περιοχής. Ακόμη και σήμερα οι πλανόδιοι πωλητές στήνουν την πραμάτειά τους στο προαύλιο της εκκλησίας αλλά και κατά μήκος του κεντρικού δρόμου του χωριού κοντά στην εκκλησία. Αποτελεί, επίσης, ένα σπουδαίο κοινωνικό γεγονός για τους κατοίκους, καθώς στο χωριό φτάνει μεγάλος αριθμός επισκεπτών και όλοι μαζί γιορτάζουν το πανηγύρι της Αγίας Ειρήνης.
Εκτενέστερη περιγραφή:
Η κεντρική εκκλησία του χωριού Φαρμακάς, αφιερωμένη στην Αγία Μεγαλομάρτυρα Ειρήνη, ένα σημαντικό μνημείο του χωριού και άρρηκτα συνδεδεμένο με την ζωή και την ταυτότητα των κατοίκων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εκκλησία της Αγίας Μεγαλομάρτυράς Ειρήνης κάηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά που ξέσπασε τον Φεβρουάριο του 1914 και ξανακτίστηκε με πείσμα και συλλογική προσπάθεια των κατοίκων του χωριού αλλά και των αποδήμων. Σύμφωνα με επιγραφή που φέρει η εκκλησία εγκαινιάστηκε το 1935 από τον τοποτηρητή του αρχιεπισκοπικού θρόνου Λεόντιο. Λίγες πληροφορίες υπάρχουν για τον παλιότερο ναό, ο George Jeffrey στο βιβλίο "Monuments of Cyprus" αναφέρει ότι η εκκλησία του χωριού υπήρξε μέρος μοναστηριακού συγκροτήματος εκ του οποίου διασώζεται το δυτικό τμήμα. Επίσης αναφέρει ότι η εκκλησία χτίστηκε το 1842 και ανακαινίστηκε το 1872.
Το πανηγύρι της Αγίας Ειρήνης στον Φαρμακά πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 5 Μαίου. Αρχίζει με τον πανηγυρικό εσπερινό με τη συμμετοχή του Μητροπολίτη της Περιφέρειας Ταμασού και Ορεινής και των ιερέων των γειτονικών κοινοτήτων. Στο τέλος του Εσπερινού τελείται η λιτανεία πέριξ του Ιερού Ναού. Ανήμερα της Εορτής, τελείται ο Όρθρος και η Θεία Λειτουργία. Το πανηγύρι διαρκεί από 3 έως 5 μέρες.
Είναι γνωστό ότι το πανηγύρι της Αγίας Ειρήνης στο χωρίο του Φαρμακά ήταν ξακουστό σε όλη την Κύπρο και το επισκέπτονταν πλήθος προσκυνητών. Υπάρχουν αρκετές βιβλιογραφικές αναφορές που αναφέρονται στο Πανηγύρι της Αγίας Ειρήνης. Παράδειγμα αποτελεί το διήγημα του Μιχάλη Πιερή «Το διτζίμιν του Φαρμακά», αναφέροντας χαρακτηριστικά «..Κόσμος πολλύς στον Φαρμακά, κάθε χρόνο, από τα πιο γνωστά πανηγύρια του νησιού. Περνούσε καλά ο κόσμος, γλέντι, γνωριμίες, λαγούτα και βιολιά, ψώνια, λογοδοτήματα, συναλλαγές». Ακόμα ένα παράδειγμα αναφοράς αποτελεί το δημοσίευμα του 1887 «Τήν 5 Μαίου ἑορτάζει ὡς γνωστόν ὁ Φαρμακᾶς την ἁγ. Εἰρήνην και ἀρκετὴ συνάθροισις γίνεται ἐκεῖ» (εφημ. Σάλπιγξ, 09.05.1887).
Εκτός από μεγάλη θρησκευτική εορτή, το πανηγύρι της Αγίας Ειρήνης στο χωριό του Φαρμακά ήταν η σημαντικότερη εμπορική δραστηριότητα της περιοχής. Επιπλέον, το πανηγύρι αποτελούσε ένα σημαντικό κοινωνικό γεγονός και ευκαιρία για διασκέδαση. Στα καφενεία γύρω από την εκκλησία στήνονταν λαϊκές ορχήστρες όπου γίνονταν διαγωνισμοί χορού και τσιαττίσματος.
Το πανηγύρι εξακολουθεί να αποτελεί μια ευκαιρία διατήρησης εθίμων, τα οποία μεταφέρονται από γενιά σε γενιά και παραμένει μια μεγάλη γιορτή για την κοινότητα του Φαρμακά, με ιδιαίτερη θρησκευτική και κοινωνική αξία.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Πιερής Μιχάλης, Το διτζίμιν του Φαρμακά, εκδ. Ύλατρον, 2000
Jeffrey George, Α description of the Historic Monuments of Cyprus. Studies in the archaeology and architecture of the island with illustrations from measure drawings and photographs, Zeno Booksellers & Publishers, London 1983
Φαρμακάς: Το διαμάντι της φύσης, Μήνας Χρυσάνθου, εφ. Σημερινή, 09/04/2016, Διαθέσιμο: https://simerini.sigmalive.com/article/2016/4/9/pharmakas-to-diamanti-tes-phuses/
Επικοινωνία:
Έλενα Παναγή Αναστασιάδη
Μέλος Συνδέσμου Αποδήμων και Φίλων Φαρμακά
elena.panayi@gmail.com