Αιτητής:
Δήμος Λιβαδιών
Ενδιαφερόμενες κοινότητες:
(σχετικοί φορείς και συνεχιστές του στοιχείου)
τεχνίτες της καλαθοπλεκτικής και της ψαθοπλεκτικής, Δήμος Λιβαδιών
Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
παραδοσιακές χειροτεχνίες
Έτος εγγραφής:
2015
Γεωγραφική Κατανομή:
Η καλαθοπλεκτική/ψαθοπλεκτική με καλάμι, στην Κύπρο, υπάρχει ως επαγγελματική δραστηριότητα στις κοινότητες Μεσόγη, Λιοπέτρι και Λιβάδια. Μέχρι το 1985 ασχολούνταν με την καλαθοπλεκτική ή την ψαθοπλεκτική και άλλες κοινότητες, όπως: Αστρομερίτης, Πάνω Λακατάμια, Ακρωτήρι, Καμινάρια. Στα Λιβάδια ασχολούνται τόσο με την καλαθοπλεκτική όσο και με την ψαθοπλεκτική, ήδη από τον 19ο αιώνα και ο Δήμος δραστηριοποιείται ενεργά στην προστασία της.
Σύντομη περιγραφή:
Η καλαθοπλεκτική/ψαθοπλεκτική με καλάμι είναι κλάδος της βιοτεχνίας που ελάχιστα αλλοιώθηκε στο πέρασμα του χρόνου και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Τα εργαλεία που απαιτούνται είναι ελάχιστα και πρώτη ύλη είναι τα καλάμια. Με την καλαθοπλεκτική κατασκευάζονται διάφοροι τύποι καλαθιών, όπως οι «κοφίνες» που χρησιμεύουν για τη συλλογή και μεταφορά γεωργικών προϊόντων, τα καλάθια για ψώνισμα, αποθήκευση και για μεταφορά φαγητών, τα πανέρια για τη μπουγάδα και για τους ψαράδες. Με την ψαθοπλεκτική κατασκευάζονται οι «καλαμωτές» και οι «ψαθαρκές», οι οποίες χρησιμοποιούνται κυρίως ως εσωτερική επένδυση στις στέγες αναπαλαιωμένων σπιτιών ή ακόμα για περίφραξη και για σκίαση.
Αναλυτική περιγραφή:
Για την κατασκευή ειδών καλαθοπλεκτικής/ψαθοπλεκτικής απαιτείται κάποια προεργασία, η οποία είναι κοπιαστική και χρονοβόρα. Αρχικά, τα καλάμια καθαρίζονται από τα φύλλα και αν είναι πολύ ξηρά μουσκεύονται για να μαλακώσουν, έτσι ώστε να είναι δυνατό να τα επεξεργαστούν. Στη συνέχεια, αν θα χρησιμοποιηθούν για καλαθοπλεκτική κόβονται κατά μήκος σε λωρίδες με τις οποίες πλέκουν τα καλάθια, ενώ αν θα χρησιμοποιηθούν για «ψαθαρκές», τότε κόβονται σε λωρίδες, τα κτυπούν για να εξαφανιστεί η κοιλότητα και στη συνέχεια πλέκονται. Για τις «καλαμωτές» απαιτούνται ίσια και ομοιόμορφα καλάμια, όχι πολύ χονδρά. Τα καλάμια δεν κόβονται, συνεπώς, δεν πλέκονται, αλλά δένονται μεταξύ τους με σπάγκο.
Η καλαθοπλεκτική αναπτύχθηκε από τα πολύ παλιά χρόνια, αφού τα είδη που φτιάχνονταν ήταν χρησιμότατα στην καθημερινή ζωή και τις καθημερινές ασχολίες, κυρίως για τη μεταφορά γεωργικών προϊόντων. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, υπολογίζεται ότι οι κάτοικοι των Λιβαδιών άρχισαν να ασχολούνται με την καλαθοπλεκτική κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Περί τα τέλη του 19ου αιώνα, όπως και κατά τα χρόνια που ακολούθησαν, παρατηρείται μια αύξηση στον αριθμό των Λιβαδιωτών που ασχολούνταν με την καλαθοπλεκτική/ψαθοπλεκτική διότι τα προϊόντα αυτά παρουσίαζαν μεγάλη ζήτηση. Η καλαθοπλεκτική στα Λιβάδια άρχισε ως επαγγελματική δραστηριότητα των αντρών και σταδιακά πέρασε στα χέρια των γυναικών, όταν οι άντρες προτίμησαν να γίνουν μισθωτοί εργάτες και τεχνίτες, εξασφαλίζοντας έτσι διπλό εισόδημα για τις οικογένειές τους.
Η καλαθοπλεκτική/ψαθοπλεκτική στα Λιβάδια ως απασχόληση πήρε διάφορες μορφές. Ως συνεταιρισμός μεταξύ γειτονισσών και φιλενάδων, σύμφωνα με την οποία όταν μια εργάτρια έπαιρνε κάποια προσφορά, η εργασία μοιραζόταν μεταξύ όλων. Άλλες δούλευαν μόνες τους και άλλες δούλευαν ως εργάτριες για να ολοκληρώσουν την παραγγελία που έπαιρνε ο εργοδότης τους. Η εργασία γινόταν στις αυλές των σπιτιών κάτω από σκιές δένδρων ή πρόχειρων στεγασμάτων. Εκεί όπου εργάζονταν στον ίδιο χώρο δύο ή και περισσότερες γυναίκες, δεν έλειπε ο ανταγωνισμός για το ποια θα έπλεκε περισσότερα καλάθια. Εκεί μάθαιναν τα νέα του χωριού, ανέπτυσσαν διαπροσωπικές σχέσεις, τραγουδούσαν, περνούσαν το χρόνο τους, με αποτέλεσμα ο χώρος εργασίας να γίνεται χώρος κοινωνικοποίησης και ψυχαγωγίας. Εξάλλου, με το πέρας της εργασίας τους και κατά τη διάρκεια της καύσης των φύλλων που περίσσευαν, έψηναν στις «σσιήζες» σύκα παστά και τα έτρωγαν ως γλυκό.
Σήμερα, η σκυτάλη της καλαθοπλεκτικής δεν περνά πλέον συστηματικά στα χέρια των νέων και τα είδη της καλαθοπλεκτικής δεν έχουν τη ζήτηση που είχαν, καθώς όλα, σχεδόν, αντικαταστάθηκαν από πλαστικά. (π.χ. πλαστικά κιβώτια για τα γεωργικά προϊόντα, πλαστικές σακούλες για το ψώνισμα). Τέλος, δεν προβάλλεται σε ικανοποιητικό βαθμό ο δημιουργικός χαρακτήρας της και επικρατεί η αντίληψη ότι πρόκειται για μια κοπιαστική και χρονοβόρα χειρωνακτική εργασία. Λόγω της σημασίας της καλαθοπλεκτικής για την κοινότητα Λιβαδιών, καταβάλλονται προσπάθειες για τη διατήρηση και την ενίσχυση της τέχνης της καλαθοπλεκτικής με ποικίλους τρόπους.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
1985, Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Λευκωσία: Φιλόκυπρος, τόμος 3, σ.σ. 249-252.
Williams, O. M., (1928). «Κύπρος: Ανέγγιχτη από το χρόνο: Το παραδοσιακό νησί της Αφροδίτης γοητεύει με την αμόλυντη μεσογειακή ομορφιά του», The National Geographic Magazine, Ιούλιος, Συλλεκτικό τεύχος, σ.σ. 39-44.
Επικοινωνία:
Μάριος Αρμένης
Δήμαρχος Λιβαδιών
Τηλέφωνο: 24821740
Φαξ: 24635414
Email: demoslivadion@cytanet.com.cy