Αιτητές:
Ομάδα Δράσης και Ανάπτυξης Κόρνου (ΟΔΑΚ) και Κοινοτικό Συμβούλιο Κόρνου
Ενδιαφερόμενες κοινότητες:
(σχετικοί φορείς και συνεχιστές του στοιχείου)
Αγγειοπλάστριες, Ομάδα Δράσης και Ανάπτυξης Κόρνου (ΟΔΑΚ) και Κοινοτικό Συμβούλιο Κόρνου
Συνεργατική Εταιρεία Αγγειοπλαστών Κόρνου ΛΤΔ, έμποροι κορνιώτικων αγγείων στην κοινότητα και στις γύρω περιοχές
Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
παραδοσιακές χειροτεχνίες
Γεωγραφική Κατανομή:
Με την αγγειοπλαστική του κόκκινου πηλού ασχολήθηκαν κυρίως γυναίκες τεχνίτριες στην ορεινή περιοχή του Τροόδους – ιδιαίτερα στον Άγιο Δημήτριο Μαραθάσας, στο Φοινί και στα Καμινάρια – και στον Κόρνο, στην Κλήρου, στη Βίκλα και στο Κλωνάρι.
Σύντομη περιγραφή:
Η παραδοσιακή αγγειοπλαστική του κόκκινου πηλού αφορά την κατασκευή αγγείων από κόκκινο πηλό, με σκοπό να χρησιμοποιούνται ως μαγειρικά σκεύη όσο και για τη μεταφορά, διατήρηση και φύλαξη τροφών. Η κατασκευή των αγγείων γίνεται εξολοκλήρου χειροποίητη, με κύριο εργαλείο τον χαμηλό, αργόστροφο, ποδοκίνητο τροχό, πάνω στον οποίο τοποθετείται ο πηλός και διαμορφώνονται τα αγγεία. Το κοκκινωπό χρώμα των αγγείων οφείλεται στον πηλό, ο οποίος φτιάχνεται από ντόπιο κόκκινο χώμα - από την περιοχή Σταυροβουνίου - αναμειγμένο με νερό. Τα αγγεία που κατασκευάζονταν ήταν κυρίως χρηστικά και αποτελούσαν μέρος του οικιακού εξοπλισμού, προσαρμοσμένα στις ανάγκες των κατοίκων της κάθε περιοχής.
Αναλυτική περιγραφή:
Η κατασκευή των αγγείων από κόκκινο πηλό στον Κόρνο είναι εξολοκλήρου χειροποίητη, με κύριο εργαλείο τον χαμηλό, αργόστροφο, ποδοκίνητο τροχό, πάνω στον οποίο τοποθετείται ο πηλός και σχηματίζονται τα αγγεία. Η διακόσμηση των κορνιώτικων αγγείων είναι λιτή και περιορίζεται σε απλές διακοσμητικές ταινίες που στολίζουν τα αγγεία λίγο πιο χαμηλά από τον λαιμό με ένα χτένι. Για τη διακόσμηση εφαρμόζονταν τρεις τεχνικές:
Στικτή: χρησιμοποιείται ένα κομμάτι χτένας το οποίο πιέζεται στην επιφάνεια του αγγείου, καθώς αυτό γυρίζει στον τροχό, επιτυγχάνοντας με τον τρόπο αυτό γραμμικά σχέδια. Επίσης, με ένα ξυλάκι ή σπίρτο δημιουργούνται μικρές επιφανειακές κοιλότητες / οπές.
Ανάγλυφη: η αγγειοπλάστρια φτιάχνει με τα χέρια της διάφορες μορφές πουλιών τα οποία τοποθετεί στην κοιλιά του αγγείου. Με τα δάχτυλα της φτιάχνει ανάγλυφες διακοσμήσεις στο στόμιο του αγγείου ή γύρω από αυτό (π.χ. ζωνάρι).
Τροχωτή: είναι ένας μικρός τροχός καμωμένος από ξύλο αροδάφνης σε κυλινδρικό σχήμα και στερεωμένο σε καλάμι με τρόπο που να του επιτρέπει να γυρίζει. Πάνω σε αυτό χαράσσονταν διάφορα σχήματα (π.χ. τετράγωνα) και το περνούσαν γύρω-γύρω από το αγγείο. Αυτή η μέθοδος διακόσμησης δεν επιβιώνει σήμερα.
Μετά τη διακόσμηση, ακολουθεί το ψήσιμο των αγγείων σε σύγχρονους φούρνους που λειτουργούν με υγραέριο ή ηλεκτρισμό. Παλαιότερα το ψήσιμο των αγγείων γινόταν σε καμίνια, για δέκα με δώδεκα ώρες. Τα καμίνια στον Κόρνο, σε αντίθεση με τα καμίνια του Αγίου Δημητρίου και των Καμιναριών, που είναι κυλινδρικού σχήματος και έχουν ανοιχτή οροφή, μοιάζουν πολύ με τα καμίνια των υπόλοιπων περιοχών. Έχουν σχήμα θολωτό και στην πρόσοψή τους έχουν καμαρωτή ψηλή πόρτα. Στα καμίνια στον Κόρνο κατά την διάρκεια του ψησίματος η πόρτα ασφάλιζε καλά με την βοήθεια πολλών σπασμένων αγγείων.
Τα αγγεία που φτιάχνονται στον Κόρνο ποικίλλουν σε σχήμα και μέγεθος, ανάλογα με τη χρήση: πιθάρια (για την παρασκευή του τραχανά. Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν για φύλαξη κρασιού και νερού, σήμερα περισσότερο για διακοσμητικούς σκοπούς), πιθαρούθκια (ως φουρνί για ψήσιμο κρέατος), κούζες (μετρίου μεγέθους με λαιμό για νερό), αγγεία για μαγείρεμα τα οποία είναι μεγάλα και ανοιχτά. Πέρα από τα παραδοσιακά αγγεία, που επιβίωσαν στο πέρασμα των χρόνων και εξακολουθούν να κατασκευάζονται, οι αγγειοπλάστριες σήμερα φτιάχνουν αγγεία που έχουν περισσότερο διακοσμητική, αισθητική αξία παρά πρακτική σημασία. Παρόλο που η εξέλιξη είναι πολύ αργή, γιατί οι μαστόρισσες τείνουν να κάνουν αυτά που διδάχθηκαν από τις απερχόμενες γενιές, εντούτοις η αγγειοπλαστική εξελίσσεται. Σήμερα, φτιάχνονται νέες μορφές αγγείων, προσαρμοσμένες στις απαιτήσεις του σύγχρονου ανθρώπου, όπως φρουτοθήκες, βάζα, μινιατούρες πιθαριών κ.α.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Cobham, C.D. 1908: Excerpta Cypria Materials for a History of Cyprus, translated and transcribed by Claude Delaval Cobham, Cambridge: Cambridge University Press.
Johnston, R H. 1974: “The Cypriote Potter” in: L. Stager, A. Walker and G.E. Wright (eds), American Expeditions to Idalio, Cyprus: First Preliminary Report, Seasons of 1971 and 1972, Cambridge: BASOR Supplement Series 18, 131-139.
London, G.A. 1989: “On fig leaves, itinerant potters, and pottery production locations in Cyprus”. στο P. E. McGovern and M. R. Notis (eds.), Cross-craft and Cross-cultural Interactions in Ceramics, Ceramics and Civilization IV. Westerville, Ohio: American Ceramic Society, 65-80.
London, G.A. 1989: “Past Present: The Village Potters of Cyprus”, Biblical Archeologist 52, 219-229.
London, G., Egoumenidou, F., Karageorghis, V. 1989: Töpferei auf Zypern damals-heute. Traditional pottery in Cyprus, Mainz: Verlag Philipp von Zabern.
Ohnefalsch-Richter, M. H.1913: Griechische Sitten und Gebräuche auf Cypern: Mit Berücksichtigung v. Naturkunde u. Volkswirtschaft sowie der Fortschritte unter englischer Herrschaft (1913), Berlin: Reimer.
Ohnefalsch-Richter, M. H.1913: Ελληνικά Ήθη και Έθιμα στην Κύπρο, Άννα Μαραγκού (μετάφραση), Λευκωσία: Πολιτιστικό Κέντρο Λαϊκής Τράπεζας 1994.
Πιερίδη, A. 1960: Κυπριακή λαϊκή αγγειοπλαστική, Λευκωσία: Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών.
Λάμπρου, Ε. 1993: «Παρατηρήσεις στην πορεία της Κυπριακής Λαϊκής Αγγειοπλαστικής από τις αρχές του αιώνα μέχρι τις μέρες μας», στο: Καραγιώργης Β., Παπαδημητρίου Ε., Ηγουμενίδου Φρ., Κυπριακή Λαϊκή Τέχνη. Πρακτικά Ημερίδας που διοργανώθηκε από το Ίδρυμα Πιερίδη στη Λάρνακα στις 23 Μαΐου 1992. Λευκωσία: Zavallis Litho Ltd, 51-72.
Ταινία:
«Παραδοσιακοί αγγειοπλάστες του κόκκινου πηλού στην Κύπρο». Σκηνοθεσία: Μάρω Θεοδοσιάδου. Έρευνα: Ευφροσύνη Ηγουμενίδου και Ελένη Λάμπρου (συμπαραγωγή της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, του Πολιτιστικού Κέντρου Ομίλου Λαϊκής και του ΡΙΚ, Λευκωσία 2007, διάρκεια 87΄)
Περισσότερες πληροφορορίες μπορείτε να δείτε στο σύντομο βίντεο για την Αγγειοπλαστική Κόκκινου πηλού στον Κόρνο.
Επικοινωνία:
Δημήτρης Αναστασίου
Ομάδα Δράσης και Ανάπτυξης Κόρνου
Φαξ: 22515355
Email: danastasiou@cytanet.com.cy